بیماری کلیه،وظایف کلیه

[sbu_post_image]

کار كلیه ها

هر فرد در بدن خود دو كلیه به اندازه مشت فرد بزرگسال دارد كه در دو طرف ستون مهره ها و در قسمت زیرین قفسه سینه در پشت قرار دارند، اگر چه كلیه ها كوچكند ولی وظایفی پیچیده و حیاتی را انجام می دهند كه كل بدن را متعادل نگه می دارند. برای مثال كلیه ها:- در دفع مواد زاید و مایعات اضافی كمك می كنند.
– خون را تصفیه، برخی از مواد را حفظ و برخی را دفع می كنند.
– تولید گلبولهای قرمز را تحت نظارت قرار می دهند.
– ویتامین های موثر در رشد را می سازند.
– هورمون های موثر در تنظیم فشار خون را تولید می كنند.
– در تنظیم میزان مواد مغذی ویژه در بدن مانند كلسیم و پتاسیم كمك می كنند.

خون از طریق یك سرخرگ از قلب به كلیه وارد می شود.2- خون با گذشتن از میلیون ها صافی كوچك، تمیز می شود.
3- مواد دفعی از طریق میزنای ( حالب) عبور كرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع می گردد.
4- خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ ها به جریان خون بر می گردد.
5- هنگامی كه مثانه پر از ادرار می شود از طریق پیشابراه ادرار از بدن خارج می شود.
كلیه ها هر 24 ساعت جمعاً حدود 200 لیتر از مایعات بدن را تصفیه و به جریان خون بازمی گردانند حدود 2 لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع می شود در حالی كه باقیمانده یعنی حدود 98 لیتر به بدن باز می گردد. ادراری كه ما دفع می كنیم تقریباً ظرف مدت 1 تا 8 ساعت در مثانه ذخیره شده است.

کلسیم برای استخوانها و تعادل شیمیایی طبیعی در بدن کمک می کند.

حالِب

هر کلیه دارای یک میزنای(حالِب؛ureter)است که به شکل لوله ای فیبری-عضلانی، ادرار را از لگنچه به مثانه هدایت می کند. هر حالب تقریباً40 تا41 سانتی متر طول دارد و معمولاً حالب راست به دلیل پایین تر قرار داشتن کلیه راست نسبت به کلیه چپ، کمی کوتاه تر از حالب چپ است.

حالب از لایه های مخاطی، عضلانی و رشته ای (فیبری) تشکیل می شود. محل ورود حالب به مثانه، مثلث(تریگون؛trigone) نام دارد و دریچه های واقع در این ناحیه از برگشت(ریفلاکس؛refiux ) ادرار به داخل کلیه ها جلوگیری به عمل می آورند. بخش شکمی حالب، در پشت صفاق در سمت داخلی عضله ی پسواس بزرگ(psoas major )قرار دارد. بخش لگنی حالب در جنس مذکر، در مسیر دیواره خارجی حفره ی لگن حرکت می کند و در جلوی رأس فوقانی کیسه مِنَوی به زاویه خارجی مثانه می رسد.

در جنس مؤنث بخش لگنی حالب، مرز پشتی حفره ی تخمدانی را تشکیل میدهد و در جلول و داخل، در مسیربخش فوقانی مهبل(واژن) حرکت می کند. ادرار به وسیله ی امواج کِرمی شکل(امواج پریستالتیک؛peristaltic waves ) که تقریباً هر 3 دقیقه یک بار ایجاد می شوند از حالب ها به مثانه پمپ می شود.

* خون رسانی حالب به وسیله ی سرخرگ های منشعب شده از سرخرگ کلیوی،آئورت شکمی،سرخرگ بیضه ای (در جنس مذکر)یا سرخرگ تخمدانی(در جنس مؤنث)، سرخرگ خاصره ای(ایلیاک)مشترک،سرخرگ ایلیاک داخلی، سرخرگ احشایی و رحمی (درجنس مؤنث) و سرخرگ مثانه ای تحتانی صورت می گیرد.

پیشابراه

*پیشابراه(urethera)، لوله ای است که ادرار را از مثانه به خارج از بدن دفع می کند. پیشابراه در آقایان حدود 20 سانتی متر طول دارد و از مثانه شروع می شود و پس از عبور از قسمت مرکزی غده ی پروستات به محل واقع در بین دو لایه ی بافت مرتبط کننده ی دو استخوان عانه(پوبیس)می رود و در نهایت به سوراخ آلت تناسلی می رسد. پیشابراه در خانمها، حدود 3 سانتی متر طول دارد و مستقیماً در پشت ارتفاق عانه(سمفیزپوبیس؛symphysis pubis ) و جلوی مهبل(واژن)واقع است. سمفیزپوبیس مفصل حاصل از به هم پیوستن تنه های استخوان عانه(شرمگاهی)واقع در محل تلاقی استخوان های لگن دوطرف است.

در جنس مذکر، پیشابراه به مجرای انزالی(ejaculatory duct) می پیوندد و در نتیجه، علاوه بر ادرار، مایع منی نیز از طریق آن خارج می شود.* خونرسانی به پیشابراه به وسیله ی سرخرگ پیشابراهی(urethralartery rethral arteryپیشابراه به وسیله ی سرخرگ پیشابراهی()یز می شود و پس از عبور از قسمت مرکزی غده ی پروستات به محل واقع در بین دو لا)(شاخه ی سرخرگ خاصره ای داخلی) صورت می گیرد.* رگ های لنفاوی پیشابراه به گره های لنفاوی خاصره ای داخلی متصل می شوند.*پیشابراه در جنس مذکر، از 3 بخش پروستاتی، غشایی و اسفنجی تشکیل می شود.

بخش پروستاتی، عریض ترین قسمت پیشابراه است و از غده ی پروستات عبور می کند. این بخش، از بافت فیبری، رشته های عضلانی و سوراخ های ظریفی تشکیل می شود که با پروستات مرتبط هستند. بخش غشایی پیشابراه، حدود 2 سانتی متر طول دارد و در بین رباط های مثلثی شکل لگن واقع است. بخش اسفنجی پیشابراهف طویل ترین قسمت آن را تشکیل میدهد و از جسم اسفنجی آلت(corpus spongiosum) تا سر آلت ادامه می یابد.

جسم اسفنجی، در سطح زیرین آلت قرار دارد و پیشابراه را احاطه و از آن محافظت می کند.

باکتری‌ها می‌توانند مثانه را آلوده کرده و عفونت ایجاد کنند و یا بدون آنکه علامتی ایجاد کنند، در آنجا تکثیر یابند.

در هر یک از این موارد، باکتری‌ها ممکن است از راه حالب بالا رفته و کلیه‌ها را دچار عفونت سازند. عفونت کلیه خطرناک است و ممکن است باعت زایمان زودرس در خانم‌های باردار یا سایر عوارض گردد.

عفونت مثانه در بین خانم‌های 20 تا 50 بیشتر شایع است.

وظایف کلیه و مجاری ادرار

آناتومی و وظایف کلیه و مجاری ادرار به بیان ساده

2 عدد کلیه در بدن انسان وجود دارد که هر یک به شکل عضوی لوبیا مانند و به رنگ قهوه ای متمایل به بنفش در بخش پشتی شکم در هر طرف ستون مهره ها (بین مهره دوازدهم و مهره سوم کمری) قرار گرفته اند. در اکثر افراد، کلیه راست کمی پایین تر از کلیه چپ واقع شده است. هر کلیه حدود 10 تا 12 سانتی متر طول، 5تا 5/7 سانتی متر عرض، 5/2 سانتی متر ضخامت و 150 گرم وزن دارد و اندازه و شکل آن تقریباً شبیه ماوس معمولی کامپیوتر است. سمت جانبی (پهلویی) کلیه، محدب و سمت داخلی (شکمی) کلیه، مقعر و دانه دار است. هر کلیه در یک غشای شفاف موسوم به کپسول کلیه محصور شده است.

غشای کلیه موجب محافظت از آن در برابر ضربه و عفونت ها می شود. کلیه به 2 منطقه ی اصلی تقسیم می شود که عبارتند از: منطقه ی روشن تر بیرونی موسوم به قشر (کورتکس) کلیه (renal cortex) و منطقه ی تیره تر داخلی به نام مدولای کلیه (renal medulla). (مدولا به معنی مغز یا درونی ترین بخش هر عضو است).

در داخل مدولا، 8 عدد یا بیشتر هرم کلیوی (renal pyramid) قرار دارند که به شکل بخش های مخروطی دیده می شوند. مناطق واقع در بین این مخروط ها ستون کلیوی (renal columns) نام دارند. حفره ای موسوم به لگنچه ی کلیه (renal pelvis)در سطح مقعر (دندانه دار) هر کلیه قرار دارد که در ادامه، به میزانی (حالِب؛ ureter) تبدیل می شود.

لگنچه ی کلیه

لگنچه ی کلیه، قیفی شکل است و ادرار را از کلیه به داخل حالب هدایت می کند. کالیس (calyxs) ها یا فنجانک های کلیه، نخستین واحدهای سیستم مجاری کلیوی هستند و ادرار را از هرم های مدولا به لگنچه حمل می کنند. خونرسانی به کلیه بوسیله ی شاخه احشایی سرخرگ آئورت شکمی، موسوم به سرخرگ کلیوی (renal artery) که در یک سطح دیسک مهره ای بین مهره ی اول و دوم کمری از آئورت شکمی جدا می شود صورت می گیرد.

هر سرخرگ کلیوی قبل از رسیدن به کلیه به 4 شاخه تقسیم می شود که به کلیه، غده ی فوق کلیه و حالب خون می دهند. کلیه پر از رگ های خونی است و تمام عملکردهای کلیه با حضور خون انجام می شود.

بازگشت خون به کلیه به وسیله سیاهرگ کلیوی (renal vein) صورت می گیرد که در قسمت جلوی سرخرگ کلیوی قرار دارد و به داخل سیاهرگ اَجوَف تحتانی (inferior vena cava) باز می شود. سپس سیاهرگ اجوف تحتانی پس از دریافت شاخه های مربوط به عضوهای دیگر واقع در زیر دیافراگم به دهلیز راست قلب باز می شود. اعصاب کلیه از یک شبکه عصبی قووی متشکل از رشته های عقده ی سلیاک (coeliac ganglion)، شبکه سلیاک، عقده آئورتی- کلیوی، پایین ترین عصب پشتی احشایی، اولیه عصب احشایی کمر و شبکه ی آئورتی تأمین می شود. شاخه های کلیوی عصب واگ (vagus nerve؛عصب شماره 10 مغزی) به شبکه ی عصبی کلیوی می پیوندند. رگ های لنفاوی کلیه از 3 شبکه لنفاوی مبدأ می گیرند: یک شبکه واقع در بین لوله های کلیوی و اطراف آنها، دومین شبکه واقع در زیر کپسول فیبری کلیه و سومین شبکه واقع در چربی دور کلیه که به طور آزاد با شبکه ی زیر کپسولی ارتباط برقرار می کند.

قشرکلیه

کورتکس (قشر)کلیه، لایه ی بیرونی بسیار پرعروق و دانه دار کلیه است که تقریباً از 25/1 میلیون گلومرول (glomerulus) و لوله های در هم پیچیده تشکیل می شود. هر گلومرول ساختمانی از رگ های خونی و رشته های عصبی است. لوله های در هم پیچیده (convoluted tubules) کلیه از گلومرول ها تا مجاری ارتباط دهنده و بین کپسول بومن (Bowman’s capsule) و قوس هِنلِه (Loop of Henle) امتداد می یابند. بخش های ابتدایی و انتهایی این لوله ها در هم پیچیده و بخش های صعودی و نزول قوس هنله، صاف هستند. گلومرول ها و لوله های در هم پیچیده کلیه، مواد زاید بدن را از خون تصفیه می کنند و چنان چه مواد مورد استفاده ای در آنها یافت شود، این مواد را به خون بر می گردانند و بقیه مواد را به صورت ادرار دفع می نمایند. اجسام مالپیگی (Malpighian corpuscles) یا اجسام کلیوی (renal corpuscles) اجسامی کوچک، گرد و به رنگ قرمز تیره اند که در قشر (کورتکس) کلیه واقع شده اند و هر یک از آنها به یک لوله ی کلیوی متصل می شود. هر جسم مالپیگی تقریباً 2/0 میلی متر قطر دارد. اجسام مالپیگی بخشی از دستگاه تصفیه ای کلیه را تشکیل می دهند که اجزای غیر پروتئینی پلاسمای خون از طریق آنها وارد لوله های کلیوی می شوند.

منبع : متخصص اورولوژی تهران