عفونت کلیه (پیلونفریت) نوعی عفونت ادراری است که از پیشابراه یا مثانه شروع شده و به کلیه‌ها می‌رسد. عفونت کلیه نیازمند درمان فوری بوده و در صورت عدم درمان ممکن است آسیب دائمی کلیه ایجاد شده و یا باکتری‌ها وارد جریان خون شده و عفونت‌های کشنده‌ای ایجاد کنند. درمان عفونت کلیه با آنتی بیوتیک معمولاً نیازمند بستری در بیمارستان است.
علائم عفونت کلیه
علائم معمولاً با گذشت دو روز از شروع عفونت ایجاد می‌شوند. علائم و نشانه‌های عفونت کلیه شامل موارد زیر خواهند بود:
- تب
- لرز
- درد کمر، پهلو یا کشاله‌ی ران
- درد شکم
- تکرر ادرار
- احساس نیاز مکرر برای دفع ادرار
- احساس سوزش یا درد به هنگام ادرار
- وجود خون یا چرک در ادرار
- ادرار ابری شکل یا بدبو
ازجمله علائم دیگر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تهوع
- استفراغ
- احساس ناخوشی
- خستگی مفرط
- رطوبت پوست
- سردرگمی
علائم این عارضه ممکن است در کودکان یا افراد مسن متفاوت باشد. برای مثال سردرگمی در افراد مسن شایع‌تر بوده و معمولاً تنها علامت آن‌هاست. افراد مبتلا به پیلونفریت مزمن ممکن است علائم خفیفی را تجربه کرده و حتی علامتی نداشته باشند.
عوارض عفونت کلیه
یکی از عوارض احتمالی پیلونفریت حاد می‌تواند بیماری‌های مزمن کلیوی باشد. در صورت ادامه پیدا کردن عفونت ممکن است کلیه‌ها دچار آسیب دائمی شوند. ورود عفونت به خون نیز نادر بوده ولی احتمال آن وجود دارد و می‌تواند منجر به عفونت کشنده‌ای به نام سپسیس شود. عفونت کلیه در صورت عدم درمان می‌تواند عارضه‌های خطرناک دیگری مثل موارد زیر را نیز ایجاد کند:
- اسکار کلیه که می‌تواند منجر به بیماری‌های مزمن کلیه، فشار خون و نارسایی کلیه شود.
- سپتی سمی یا گندخونی. کلیه‌ها خون را تصفیه کرده و مواد زائد آن را دفع می‌کنند. عفونت کلیه می‌تواند منجر به ورود باکتری‌ها به جریان خون شود.
- عوارض بارداری. خانم‌هایی که در بارداری دچار عفونت کلیه می‌شوند در خطر تولد نوزاد کم وزن قرار می‌گیرند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر در مورد علائم خود نگران هستید به پزشک مراجعه کنید. اگر تحت درمان برای عفونت ادراری قرار دارید ولی علائم شما بهتر نشده‌اند نیز به پزشک مراجعه کنید. عفونت شدید کلیه می‌تواند منجر به عوارض خطرناکی شود. اگر علائم عفونت کلیه شما با وجود خون در ادرار و تهوع و استفراغ همراه هستند فوراً به پزشک مراجعه کنید.
علل بروز عفونت کلیه
باکتری‌های وارد شده به دستگاه ادراری از طریق مجرای خروج ادرار (پیشابراه) می‌توانند تکثیر شده و به کلیه برسند که این شایع‌ترین علت بروز عفونت کلیه است. باکتری‌های عفونت‌های دیگر بدن نیز ممکن است ازطریق جریان خون به کلیه‌ها برسند. عفونی شدن مفصل مصنوعی یا دریچه قلب مصنوعی نیز می‌توانند باعث عفونت کلیه شود. بروز عفونت پس از جراحی کلیه نادر است.
عوامل خطر عفونت کلیه
عواملی که می‌توانند خطر عفونت کلیه را افزایش دهند عبارتند از:
جنس زن
پیشابراه در خانم‌ها کوتاه‌تر از آقایان بوده و حرکت باکتری‌ها از خارج بدن به داخل مثانه را آسان‌تر می‌کند. نزدیک بودن پیشابراه به واژن و مقعد نیز خطر ورود باکتری‌ها را افزایش خواهد داد. زمانی که عفونت وارد مثانه شد می‌تواند به کلیه انتشار پیدا کند. خانم‌های باردار در خطر بیشتری برای عفونت کلیه قرار خواهند داشت.
وجود انسداد ادراری
هر عاملی که جریان ادرار را کند کرده و یا توانایی فرد برای تخلیه‌ی مثانه را کاهش دهد از جمله سنگ کلیه، مشکلات ساختاری مجاری ادراری و یا بزرگ شدن پروستات در آقایان می‌تواند خطر عفونت کلیه را افزایش دهد.
ضعف سیستم ایمنی
عارضه‌های درگیر کننده‌ی سیستم ایمنی مثل دیابت و ایدز و یا داروهای مورد استفاده برای پیشگیری از رد پیوند می‌توانند خطر عفونت کلیه را افزایش دهند.
آسیب به اعصاب اطراف مثانه
آسیب‌های عصبی و نخاعی می‌توانند حس مثانه را مختل کنند. بدین ترتیب فرد متوجه عفونت مثانه نشده و ممکن است به عفونت کلیه مبتلا شود.
استفاده از سوند ادراری
سوند لوله‌ای برای تخلیه‌ی ادرار است. ممکن است در طی برخی جراحی‌ها یا تست‌های تشخیصی از سوند ادراری استفاده شود. در صورت بستری بودن طولانی مدت ممکن است سوند نیز برای زمان طولانی استفاده شود.
عارضه‌هایی که باعث جریان برعکس ادرار می‌شوند
در رفلاکس وزیکویورترال، ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها پس زده می‌شود. افراد مبتلا به این عارضه در طی کودکی و بزرگسالی در خطر بیشتری برای عفونت کلیه قرار دارند.
تشخیص عفونت کلیه
تشخیص عفونت کلیه به روش‌های مختلفی انجام می‌شود.
آزمایش ادرار
پزشک شما را از نظر تب، درد شکم و دیگر علائم رایج بررسی کرده و در صورت شک به عفونت کلیه آزمایشات لازم را تجویز می‌کند. در این آزمایشات وجود باکتری، سنگ، خون و چرک در ادرار بررسی می‌شود.
تصویربرداری
ممکن است پزشک با تجویز سونوگرافی به دنبال کیست، تومور و انسداد مجاری ادراری بگردد. برای افرادی که در طی 72 ساعت نسبت به درمان پاسخ ندهند سی تی اسکن (با و بدون کنتراست) تجویز خواهد شد. این تست می‌تواند انسداد مجاری ادراری را نیز تشخیص دهد.
تصویربرداری رادیواکتیو
در صورت شک به وجود اسکار در اثر پیلونفریت ممکن است تست دایمرکاپتوسوکسینیک اسید (DMSA) تجویز شود. در این تست مواد رادیواکتیو به بیمار تزریق شده و در زمان انتقال آن به کلیه‌ها و دفع از طریق ادرار، تصاویری از بیماری گرفته خواهند شد که وجود عفونت و اسکار را مشخص می‌کنند.
درمان عفونت کلیه
آنتی بیوتیک
آنتی بیوتیک اولین خط درمان برعلیه پیلونفریت حاد خواهد بود. البته نوع آنتی بیوتیک مورد استفاده به نوع باکتری بستگی خواهد داشت. در صورت عدم تشخیص نوع باکتری از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف استفاده خواهد شد.
با وجود اینکه عفونت در 2 تا 3 روز از بین می‌رود لازم است که دوره‌ی درمان تکمیل شود (معمولاً 10 تا 14 روز). این امر حتی در صورت بهتر شدن حال بیمار ضروری خواهد بود. ازجمله آنتی بیوتیک های مورد استفاده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لووفلوکساسین
- سیپروفلوکساسین
- کوتریموکسازول
- آمپی سیلین
بستری در بیمارستان
در برخی از موارد دارودرمانی ناکافی بوده و برای عفونت شدید کلیه بستری در بیمارستان لازم خواهد بود. مدت بستری به شدت عارضه و نحوه‌ی پاسخ به درمان بستگی خواهد داشت. درمان این عارضه شامل آب رسانی وریدی و تزریق آنتی بیوتیک به مدت 24 تا 48 ساعت خواهد بود. در زمان بستری آزمایشاتی بر روی خون و ادرار شما انجام خواهند شد تا روند درمان بررسی شود. احتمالاً پس از ترخیص از بیمارستان به مدت 10 تا 14 روز آنتی بیوتیک دریافت خواهید کرد.
عمل جراحی
عفونت کلیه ی عودکننده ممکن است در اثر بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد شود. در این موارد عمل جراحی برای از بین بردن انسداد و یا اصلاح مشکلات ساختاری کلیه لازم خواهد بود. ممکن است برای تخلیه‌ی آبسه‌های مقاوم به آنتی بیوتیک نیز به عمل جراحی نیاز داشته باشیم. در مورد عفونت شدید ممکن است عمل نفرکتومی لازم باشد که در طی آن بخشی از کلیه برداشته می‌شود.
عفونت کلیه در مادران باردار
بارداری تغییرات موقت مختلفی ازجمله تغییرات فیزیولوژیک مجاری ادراری را در بدن ایجاد می‌کند. افزایش پروژسترون و افزایش فشار بر روی حالب ها می‌تواند خطر پیلونفریت را افزایش دهد. پیلونفریت در مادران باردار معمولاً نیازمند بستری در بیمارستان خواهد بود چراکه برای جان مادر و نوزاد تهدید محسوب می‌شود. این عارضه می‌تواند خطر زایمان زودرس را نیز افزایش دهد. مادران باردار به مدت حداقل 24 ساعت و تا زمان بهبود علائم تحت درمان با آنتی بیوتیک های بتالاکتام قرار می‌گیرند.
به منظور پیشگیری از پیلونفریت در مادران باردار لازم است بین هفته‌های 12 تا 16 بارداری آزمایش کشت ادرار انجام شود. عفونت‌های ادراری بدون علامت می‌توانند منجر به پیلونفریت شوند و تشخیص زودرس آن‌ها می‌تواند از عفونت کلیه جلوگیری کند.
عفونت کلیه در کودکان
بر اساس اطلاعات انجمن اورولوژی آمریکا، بیش از 1 میلیون مراجعه‌ی سالیانه به متخصصین اطفال در آمریکا به دلیل عفونت ادراری کودکان هستند. دختران در سن بالای 1 سال و پسران زیر 1 سال به خصوص در صورت ختنه نشدن در خطر بیشتری برای این عارضه قرار می‌گیرند.
کودکان مبتلا به عفونت ادراری معمولاً دچار تب، درد و علائم مربوط به مجاری ادراری می‌شوند. پزشک باید قبل از تبدیل این عارضه به پیلونفریت آن را درمان کند. اکثر کودکان به صورت سرپایی و با آنتی بیوتیک خوراکی درمان خواهند شد.
پیشگیری از عفونت کلیه
پیلونفریت می‌تواند عارضه‌ی خطرناکی باشد. به محض شک به عفونت ادراری یا عفونت کلیه به پزشک خود مراجعه کنید. این عارضه نیازمند رسیدگی فوری پزشکی بوده و هرچقدر درمان سریع‌تر شروع شود نتیجه‌ی بهتری خواهد داشت.
می‌توانید با انجام اقداماتی در جهت پیشگیری از عفونت ادراری، از عفونت کلیه نیز جلوگیری کنید. این اقدامات به خصوص در خانم‌ها می‌توانند از عفونت ادراری پیشگیری کنند:
- مصرف مایعات به خصوص آب زیاد به تخلیه‌ی باکتری‌ها به هنگام ادرار کردن کمک می‌کند.
- به محض احساس نیاز مثانه‌ی خود را تخلیه کنید و از نگه داشتن ادرار بپرهیزید.
- پس از رابطه‌ی جنسی ادرار کنید. این کار به تخلیه‌ی باکتری‌ها از پیشابراه و کاهش خطر عفونت کمک خواهد کرد.
- شستشوی مناسب به هنگام دفع مدفوع می‌تواند از پخش باکتری‌ها به پیشابراه جلوگیری کند.
- عدم استفاده از محصولات زنانه مثل اسپری بوگیر یا دوش واژن در ناحیه‌ی تناسلی.
سؤالات متداول
در صورت ابتلا به عفونت کلیه چه کاری نباید انجام دهم؟
نکاتی برای پیشگیری:
- مصرف مایعات زیاد به منظور افزایش ادرار می‌تواند باکتری‌ها مجاری ادراری را تخلیه کند.
- ادرار کردن پس از تماس جنسی باکتری‌ها را خارج می‌کند.
- شستشوی مناسب.
- عدم استفاده از محصولاتی که باعث ناراحتی پیشابراه می‌شوند مثل دوش واژن یا اسپری‌های زنانه.
از بین رفتن عفونت کلیه چقدر زمان خواهد برد؟
به منظور درمان عفونت و جلوگیری از عود مجدد آن معمولاً دو هفته آنتی بیوتیک تجویز می‌شود. پس از درمان کشت ادرار انجام شده و درمان عفونت تأیید می‌شود. در صورت بازگشت عفونت درمان تکرار شده و در صورت بازگشت مجدد درمان تا 6 هفته افزایش پیدا می‌کند.
عفونت کلیه به چه سرعتی ایجاد می‌شود؟
علائم پیلونفریت حاد معمولاً سریع (در عرض چند ساعت تا یک روز) ایجاد می‌شوند.
عفونت کلیه چگونه تحت نظر گرفته می‌شود؟
برای تشخیص از سوابق پزشکی، معاینه‌ی فیزیکی، آزمایش ادرار (شامل رنگ آمیزی گرم) و کشت ادرار استفاده خواهد شد. برای افرادی که شک به پیلونفریت پیشرفته در آن‌ها وجود دارد ممکن است از کشت خون و تصویربرداری مجاری ادراری مثل سی تی اسکن نیز استفاده شود.
آیا استراحت برای عفونت کلیه لازم است؟
عفونت کلیه حتی در افراد سالم و قدرتمند می‌تواند منجر به خستگی شدید شود و بیمار باید استراحت کند. ممکن است بازگشت به محل کار به 2 هفته استراحت نیاز داشته باشد.
چگونه می‌توان فهمید که عفونت کلیه در حال بدتر شدن است؟
علائمی مثل درد یا سوزش هنگام ادرار و ادرار مکرر با حجم کم می‌توانند نشانه‌ای از تشدید عارضه باشند.
