غدد فوق کلیوی بخشی از دستگاه غدد درون‌ریز است که هورمون‌هایی را در دستگاه گردش خون آزاد می‌کند. هورمون‌ها در بسیاری از فرایندهای بدن از جمله متابولیسم، بلوغ و رشد جنسی و استرس نقش مهمی دارند. دو غده فوق کلیوی یا آدرنال در بدن در بالای کلیه‌ها وجود دارد. این غدد مثلثی شکل به بلندی نیم اینچ و طول سه اینچ هستند.
هر غده فوق کلیوی از قشر (لایه بیرونی) و مغز (بخش داخلی) تشکیل می‌شود. قشر هورمون‌هایی را آزاد می‌کند که بر متابولیسم (روشی که بدن غذای مصرف شده را به انرژی تبدیل می‌کند)، فشار خون و ویژگی‌های جسمی مانند شکل بدن و محل و میزان رشد موی بدن اثر می‌گذارد. مغز یا مدولای غدد هورمون‌هایی را تولید می‌کند که بر نحوه واکنش بدن به استرس اثر می‌گذارد. اما غدد فوق کلیوی نیز مانند تمام بخش‌های بدن در برابر تومورهای خوش‌خیم (غیرسرطانی) و بدخیم (سرطانی) ایمن نیست. اگر تومور در غدد فوق کلیه ایجاد شود، عوارض متعددی بروز می‌یابد.
اگر تومور در غدد فوق کلیوی تشخیص داده شود، درمان توسط گروهی از متخصصین شروع می‌شود تا بهترین طرح درمانی برای بیمار تهیه شود. درمان مناسب با توجه به عامل‌های مختلفی چون نوع بیماری و وضعیت سلامت عمومی توصیه می‌شود. طرح درمانی مختص هر بیمار و متناسب با نیازهای خاص وی ارائه می‌گردد. متخصصین ما یک یا چند درمان را برای تسکین علائم پیشنهاد می‌دهند، درمان‌های معمول تومور غدد آدرنال عبارت است از: جراحی برداشتن یک یا هر دو غده فوق کلیوی و تجویز داروها و عامل‌های دارویی هسته‌ای برای متعادل کردن سطح هورمون‌ها یا درمان جایگزینی هورمون. بیمارانی که سابقه تومور غدد فوق کلیوی دارند، باید به طور مرتب به پزشک مراجعه کنند، چون احتمال عود کردن بیماری وجود دارد.
انواع تومور غدد فوق کلیوی
تومور غدد آدرنال ممکن است سرطانی (بدخیم) یا غیرسرطانی (خوش‌خیم) باشد. ممکن است حتی تومور خوش‌خیم نیز خطرناک باشد یا علائم ناراحت کننده‌ای را ایجاد کند.
تومورهای سرطانی
- سرطان آدرنوکورتیکال: این نوع سرطان از قشر یا کورتکس غدد فوق کلیه شروع می‌شود. سرطان آدرنوکورتیکال نادر است و در دو نوع اصلی زیر وجود دارد:
- عملکردی: تومورهای عملکردی شایع‌ترین نوع است و 70 درصد از موارد سرطان فوق کلیوی را تشکیل می‌دهد. این تومورها هورمون‌هایی مانند کورتیزول، اندروژن یا آلدوسترون را تولید می‌کنند.
- غیرعملکردی: این تومورها هورمون تولید نمی‌کنند.
- فئوکروموسیتوم فوق کلیوی بدخیم: این نوع سرطان از مغز یا مدولا شروع می‌شود و بسیار نادر است. هر ساله فقط 800 مورد از این بیماری در ایالات متحده تشخیص داده می‌شود.
- پاراگانگلیوم بدخیم: این نوع سرطان از داخل یا خارج غدد فوق کلیوی شروع می‌شود.
تومورهای خوش‌خیم فوق کلیوی
- آدنوم: نوعی تومور غیرسرطانی
- فئوکروموسیتوم خوش‌خیم
- پاراگانگلیوم خوش خیم
علل و عامل‌های خطر
تومور غدد آدرنال ممکن است سرطانی (بدخیم) یا غیرسرطانی (خوش‌خیم) باشد. ممکن است حتی تومور خوش‌خیم نیز خطرناک باشد یا علائم ناراحت کننده‌ای را ایجاد کند.
تومورهای سرطانی
- سرطان آدرنوکورتیکال: این نوع سرطان از قشر یا کورتکس غدد فوق کلیه شروع می‌شود. سرطان آدرنوکورتیکال نادر است و در دو نوع اصلی زیر وجود دارد:
- عملکردی: تومورهای عملکردی شایع‌ترین نوع است و 70 درصد از موارد سرطان فوق کلیوی را تشکیل می‌دهد. این تومورها هورمون‌هایی مانند کورتیزول، اندروژن یا آلدوسترون را تولید می‌کنند.
- غیرعملکردی: این تومورها هورمون تولید نمی‌کنند.
- فئوکروموسیتوم فوق کلیوی بدخیم: این نوع سرطان از مغز یا مدولا شروع می‌شود و بسیار نادر است. هر ساله فقط 800 مورد از این بیماری در ایالات متحده تشخیص داده می‌شود.
- پاراگانگلیوم بدخیم: این نوع سرطان از داخل یا خارج غدد فوق کلیوی شروع می‌شود.
تومورهای خوش‌خیم فوق کلیوی
- آدنوم: نوعی تومور غیرسرطانی
- فئوکروموسیتوم خوش‌خیم
- پاراگانگلیوم خوش خیم
علل و عامل‌های خطر
علت ایجاد تومورهای فوق کلیوی از هر دو نوع خوش‌خیم و بدخیم مشخص نیست. متخصصین در حال انجام پژوهش‌های متعدد بر روی این بیماری‌ها هستند تا با تشخیص علل ایجاد آن و تعیین روش‌های پیشگیری از آن به بیماران کمک کنند.
بعضی اختلال‌های ارثی از جمله موارد زیر احتمال ابتلا به بیماری‌های غدد فوق کلیوی را افزایش می‌دهد:
- سندرم لی فرامنی
- نئوپلازی اندوکرین چندگانه نوع 2 (MEN2)
- نوروفیبروماتوز نوع 1 که بیماری رکلین هاوسن نیز نامیده می‌شود.
- سندرم پاراگانگلیوم
- سندرم بکویت ـ ویدمن
البته تمام بیماران مبتلا به این سندرم‌ها دچار تومور فوق کلیوی نمی‌شوند. با این حال اگر شما یا یکی از اعضاء خانواده‌تان به این سندرم‌ها مبتلا باشد، پزشک آزمایش ژنتیک تجویز می‌کند.
علائم
عوارض مربوط به تومورهای فوق کلیوی به شکل‌های مختلف بروز می‌یابد. چون غدد فوق کلیوی عملکردهای بسیار مهمی را در بدن به عهده دارند، تومور علائم بی‌شماری را ایجاد می‌کند. پزشک با بررسی دقیق علائم نوع آسیب غدد فوق کلیوی را مشخص می‌کند. علائم ناشی از تومور آدرنال عبارت است از:
- فشار خون بالا
- ضعف
- گرفتگی عضلانی
- پایین بودن میزان پتاسیم خون
- افزایش وزن، اضافه وزن معمولاً در بالای استخوان ترقوه و اطراف شکم بیشترین شدت را دارد.
- جمع شدن چربی پشت گردن و شانه‌ها
- ترک‌های ارغوانی رنگ روی پوست شکم
- افزایش رشد موهای زائد صورت، قفسه سینه و پشت بدن در بانوان
- قاعدگی نامنظم
- به راحتی کبود شدن بدن
- افسردگی و یا دمدمی مزاجی
- ضعف استخوان‌ها (پوکی استخوان) که به شکستگی استخوان منجر می‌شود.
- بالا بودن قند خون که غالباً به دیابت می‌انجامد
البته بروز این علائم لزوماً به معنای وجود تومور غدد فوق کلیوی نیست. درهر حال بهتر است در صورت مواجهه با این علائم به پزشک مراجعه کنید.
بیماری‌های ناشی از وجود تومور غدد فوق کلیوی
بیماری‌های زیر پی‌آمد وجود تومور در غدد فوق‌کلیوی است:
سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ نوعی بیماری است که در اثر وجود تومور بروز و عموماً در بزرگسالان بین 20 تا 50 سال بروز می‌یابد. سندرم کوشینگ پی‌آمد تولید بیش از حد هیدروکورتیزون (کورتیزول) است. مشکل اصلی غالباً نه به غده فوق‌کلیوی، بلکه به غده هیپوفیز مغز، مربوط می‌شود.
چاقی، فشار خون بالا، دیابت، ضعف، افزایش موی زائد و اختلال‌های قاعدگی و جنسی از علائم سندرم کوشینگ محسوب می‌شود. درمان معمول سندرم کوشینگ جراحی است و به ویژگی‌های تومور بستگی دارد. همان‌طور که اشاره شد پس از جراحی غدد فوق‌کلیوی باید درمان تعویض هورمون تا پایان عمر انجام شود.
فئوکروموسیتوم
فئوکروموسیتوم بیماری نادری است که از تومور واقع در مغز غدد فوق کلیوی نشأت می‌گیرد و به افزایش تولید آدرنالین و نورآدرنالین منجر می‌شود. فشار خون بالا، سردرد، تپش قلب و تعریق بیش از حد یا نامناسب از علائم این تومور محسوب می‌شود.
عصبی بودن، اضطراب، لرزش، رنگ پریدگی، حال تهوع، ضعف، درد شکم یا قفسه سینه، خستگی مزمن و کاهش وزن از دیگر علائم تومور فئوکروموسیتوم است که شیوع کمتری دارد. درمان معولاً با تجویز دارو برای کنترل فشار خون شروع می‌شود و پس از آن جراحی برای برداشتن تومور انجام می‌شود.
تشخیص
آزمایش‌های متعددی برای تعیین وجود تومور در غدد فوق کلیوی وجود دارد که پزشک نوع مناسب را با توجه به علائم توصیه می‌کند. آزمایش خون و ادرار برای بررسی سطوح هورمون‌ها، نمک اضافی یا پایین بودن میزان پتاسیم غالباً نخستین آزمایشی است که انجام می‌شود. سی تی اسکن یا ام آر ای (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) به منظور مشاهده غدد فوق کلیوی و بررسی وجود نشانه‌های غیرطبیعی مربوط به زائده‌ها انجام می‌شود.
درمان
برای درمان تومور غدد فوق کلیوی نیز مانند بسیاری از تومورهای سرطانی باید به متخصص مراجعه نمود. درمان اولیه غالباً با هدف مداوای سرطان انجام می‌شود. در حال حاضر سه روش اصلی جراحی، پرتو درمانی و شیمی درمانی برای درمان سرطان غدد فوق کلیوی وجود دارد.
جراحی
روشی که غالباً برای برداشتن تومور یا بافت عفونی ترجیح داده می‌شود، جراحی لاپاراسکوپی است. در صورت لزوم عمل آدرنالکتومی یا برداشتن کل غده فوق کلیه انجام می‌شود. اگر سرطان در دیگر بخش‌های بدن نیز پخش شده باشد، جراح بافت و غدد لنفاوی مجاور را نیز برمی‌دارد.
پرتو درمانی
در این روش از پرتوهای اشعه ایکس با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی جدید استفاده می‌شود.
شیمی درمانی
شیمی درمانی با توجه به مرحله سرطان انجام می‌شود. این نوع درمان دارویی سرطان رشد سلول‌های سرطانی را متوقف می‌کند. بیمار داروهای شیمی درمانی را به صورت خوراکی دریافت می‌کند یا داروها در رگ یا عضله تزریق می‌شود. پزشک گاهی شیمی درمانی را در کنار دیگر روش‌های درمان سرطان انجام می‌دهد.
درمان‌های دیگر
ابلاسیون یا تخریب سلول‌های تومور برای تورموهایی ضرورت دارد که خارج کردن آنها به روش جراحی ایمن نیست. میتوتان پرکاربردترین دارویی است که برای درمان سرطان غدد فوق کلیوی تجویز می‌شود. این دارو گاهی پس از جراحی تجویز می‌شود. میتوتان از تولید بیش از حد هورمون جلوگیری می‌کند و تومور را کوچک می‌کند. همچنین برخی پزشکان درمان‌های آزمایشی مانند درمان بیولوژیک (زیستی) را به بیماران پیشنهاد می‌کنند. در روش درمان زیستی از سیستم دفاعی بدن برای مقابله با سلول‌های سرطانی بهره گرفته می‌شود.
