[sbu_post_image]
سنگ کلیه، مثانه، حالب و علل آنها
سنگ ادراری چیست؟ سنگ ادراری به توده ای غالباً محکم به شکل سنگ اطلاق می شود که می تواند در هرکجای دستگاه ادراری(کلیه ها، دو حالب،مثانه و مجرای ادرار) بوجود آمده، جایگزین شده یا حرکت کند. برای درک بهتر مطالب بایستی بطور مختصر به تشریح بالینی و عملکرد دستگاه ادراری اشاره نمود.
دستگاه ادراری
دستگاه ادراری انسان از دو کلیه، یک مثانه و یک مجرای ادراری تشکیل شده است. کلیه ها دو عضو لوبیایی شکل به اندازه تقریبی4×5×12 سانتی متر هستند که در طرفین ستون مهره ها و در عقب پرده صفاق و تقریباً در ناحیه ی پهلوها قرار می گیرند و بطور عادی از روی شکم قابل لمس نیستند(مگر در اطفال و افراد لاغر). وزن هر کلیه طبیعی در حدود 170 گرم است و در خانم ها کوچکتر است. کلیه ها هرکدام از طریق یک حالب به مثانه مرتبط می شوند. حالب ها لوله هایی هستند به طول 30 سانتی متر و به قطر 5 میلی مترکه در چند جا دارای تنگیهای مختصری می باشند و با حرکات دودی شکل خود ادرار را در دو طرف به سمت مثانه پیش می برند. مثانه عضوی توخالی و عضلانی است و وظیفة آن نگهداری و ذخیرة ادرار است تا در موقع مناسب و با اختیار شخص تخلیه شود. خروج ادرار از مثانه توسط مجرای ادراری انجام می شود. ساختمان های مورد بحث به طور ساده در تصویر زیر مشاهده می شوند.
وظیفه اصلی کلیه ها دفع مواد زاید و آب اضافی بدن به صورت ادرار است که این وظیفه با توجه به ساختمان کلیه به بهترین نحو انجام می شود. خون وارد شده به کلیه ها( از طریق شریان کلیوی) در سطح بسیاروسیعی در اختیار دستگاه های گلومرولی(کلافه های عروقی) داخل کلیه قرارگرفته طی تراوش، بازجذب و ترشح مواد، ادرار در سیستم جمع کننده ادراری جمع آوری شده و از طریق حالب های دو طرف به مثانه انتقال یافته و در آنجا ذخیره شده تا در زمان مناسب تخلیه شود. روزانه حدود1800 لیتر خون از کلیه ها عبورمی کند که از این میزان خون حدود 180 لیتر ادرار اولیه در کلیه ساخته می شود و فقط یک صدم آن یعنی حدود8/1 لیتر به صورت ادرار دفع می شود. این مطلب به این معنی است که تمام مایع خارج سلولی بدن روزانه 14 مرتبه در داخل کلیه تراوش می شود که طی مکانیسم های طبیعی و مجموعه ای از تغییر و تحولات، ترکیبات داخل بدن به صورت ثابتی نگهداری می شود و سموم آن دفع می گردد. وظایف اصلی کلیه ها را می توان به طور خلاصه به صورت زیر بیان کرد: 1) دفع مواد زاید ناشی از سوخت و ساز بدن 2) دفع و تنظیم آب و الکترولیت ها3)ثابت نگه داشتن اسیدیته، فشار اسمزی و تترکیبات یونی خون 4) تحت تأثیر قراردادن فشار خون و سیستم خونسازی.
شیوع بیماری سنگ ادراری چقدر است؟ شیوع کلی این بیماری در جوامع پیشرفته حدود 10 درصد است یعنی از هر 10 نفریک نفر مبتلا به بیماری سنگ ادراری می باشد. بطورکلی حدود نیمی از سنگ های ادراری در کلیه تشکیل می شود و 40 درصد در حالب ها،10 درصد در مثانه و یک درصد در مجرا تشخیص داده می شوند. از نظر جغرافیایی در کشورهای در حال توسعه و پیشرفته سنگ کلیه شایع تر و در کشورهای خاورمیانه از جمله ایران و خاور دور و افریقا سنگ مثانه شایعتر است. می توان گفت در کشورهای دارای سطح زندگی پایین تر، سنگ مثانه شایعتر بوده و سنگ کلیه از شیوع کمتری برخوردار است. سن شیوع بیماری سنگ ادراری در محدوده ی 20 تا 50 سالگی است و بروز اولین علائم معمولاً بین سنین 20 تا 30سالگی رخ می دهد. در مردان سه برابر بیشتر از زنان دیده می شود. بیماری در نژاد سیاه پوست کمتر دیده می شود. در مناطقی که هوا گرمتر است به دلیل تعریق و در نتیجه افزایش غلظت ادرار، شیوع سنگ ادراری بیشتر است. در نیمی از افراد که یک سنگ کلسیمی ساخته اند در ظرف 10 سال آینده سنگ دیگری نیز ساخته خواهد شد.
علت سنگ ادراری
با وجودی که سال هاست این بیماری شناخته شده و در زمینه ی تشخیص و درمان آن پیشرفت های زیادی حاصل شده است ولی هنوز علت تشکیل سنگ به طور دقیق معلوم نیست. همانگونه که در ابتدا گفته شد وظیفه ی اصلی کلیه از یک طرف تنظیم آب بدن و از طرف دیگر دفع مواد زاید از راه ادرار می باشد. اغلب مواد زائد حلالیت کمی در ادرار دارند و چنانچه مقدار آن ها بیشتر از حد معمول باشد یا میزان آب ادرار که حلال این مواد است، کم باشد و یا زمینه ای مستعد مثل هسته ی مرکزی در ادرار پدید آید، مواد زائد به صورت بلور یا کریستال رسوب کرده و با رشد و تجمع این کریستال ها سنگ تشکیل می شود. به عبارت دیگر زمانی که ادرار به علت بیش از حد بودن دفع آب بدن و یا نیاز شدید بدن به حفظ آب، از مواد نامحلول فوق اشباع شود، بلورها تشکیل می شوند و با رشد و تجمع بیشتر این بلورها، سنگ ها ساخته می شوند.
برای درک بهتر مطلب بیان مثال زیر مفید خواهد بود: اگر در یک لیوان آب مقداری نمک بریزیم و این میزان نمک کاملاً در آب حل می شود. حال اگر به میزان نمک بیافزاییم یا از حجم آب داخل لیوان بکاهیم (از طریق تبخیر در اثر گرم کردن) به جایی می رسد که نمک بیشتر از آن در آب حل نمی شود یعنی آب از نمک اشباع شده است. حال اگر یک جسم خارجی به عنوان هسته ی مرکزی در این محلول اشباع شده قرار گیرد، و یا نمک بیشتری در آب اضافه کنیم، بلورهای نمک بدون وجود جسم خارجی به عنوان هسته ی مرکزی، شروع به رسوب می کنند، در مورد ادرار نیز وضع به همین گونه است یعنی اگر غلظت مواد دفعی در ادرار زیادتر از معمول شود و یا در اثر اسهال، تعریق زیاد در هوای گرم و مصرف ناکافی مایعات آب ادرار کم شود، غلظت آن افزایش یافته و در جهت ایجاد کریستال مستعد می شود. حال اگر به این مجموعه ی مستعد یک هسته ی مرکزی (که می تواند یک قسمت مرده از بافت کلیه، یک جسم خارجی مثل نخ بخیه به جا مانده از عمل جراحی قبلی و یا تکه های ترکیده ی بالون سوند ادراری باشد) اضافه شود، کریستال ها دور آن رسوب کرده، تجمع و رشد یافته و سنگ ایجاد می شود. تفاوت مهمی که بین ادرار و محلول آب و نمک وجود دارد این است که در ادرار موادی وجود دارند که از رشد و تجمع کریستال ها تا حدودی جلوگیری می کنند. کلیه به طور طبیعی باید قادر باشد ضمن دفع آب به میزان متناسب، مواد زائد و رسوبات محلول در آن را از طریق ادرار دفع نماید که برای این منظور باید به یک موازنه ظریف دست پیدا کند. این موازنه در طول سالیان عمر با خوگیری کلیه ی شخص به رژیم غذایی، آب و هوای محل زندگی و میزان فعالیت و بیماری های دیگر فرد بوجود می آید. بنابراین می توان گفت سنگ ادراری احتمالاً علائمی از یک و یا چند بیماری زمینه یا دیگر است که این بیماری ها می تواند به علت اختلال سوخت و ساز بعضی مواد و یا اشکال در سیستم دستگاه ادراری بوجود آمده باشد.
منبع: کتاب سنگ کلیه
