وظایف کلیه و مجاری ادرار
آناتومی و وظایف کلیه و مجاری ادرار به بیان ساده
2 عدد کلیه در بدن انسان وجود دارد که هر یک به شکل عضوی لوبیا مانند و به رنگ قهوه ای متمایل به بنفش در بخش پشتی شکم در هر طرف ستون مهره ها (بین مهره دوازدهم و مهره سوم کمری) قرار گرفته اند. در اکثر افراد، کلیه راست کمی پایین تر از کلیه چپ واقع شده است. هر کلیه حدود 10 تا 12 سانتی متر طول، 5تا 5/7 سانتی متر عرض، 5/2 سانتی متر ضخامت و 150 گرم وزن دارد و اندازه و شکل آن تقریباً شبیه ماوس معمولی کامپیوتر است. سمت جانبی (پهلویی) کلیه، محدب و سمت داخلی (شکمی) کلیه، مقعر و دانه دار است. هر کلیه در یک غشای شفاف موسوم به کپسول کلیه محصور شده است.
غشای کلیه موجب محافظت از آن در برابر ضربه و عفونت ها می شود. کلیه به 2 منطقه ی اصلی تقسیم می شود که عبارتند از: منطقه ی روشن تر بیرونی موسوم به قشر (کورتکس) کلیه (renal cortex) و منطقه ی تیره تر داخلی به نام مدولای کلیه (renal medulla). (مدولا به معنی مغز یا درونی ترین بخش هر عضو است).
در داخل مدولا، 8 عدد یا بیشتر هرم کلیوی (renal pyramid) قرار دارند که به شکل بخش های مخروطی دیده می شوند. مناطق واقع در بین این مخروط ها ستون کلیوی (renal columns) نام دارند. حفره ای موسوم به لگنچه ی کلیه (renal pelvis)در سطح مقعر (دندانه دار) هر کلیه قرار دارد که در ادامه، به میزانی (حالِب؛ ureter) تبدیل می شود.
برای تشخیص بیماری چه آزمایشهایی لازم است؟ هیچ یافته آزمایشگاهی خاص، شناساننده بیماری شب ادراری نیست با این حال باید علل عضوی نظیر عفونت های ادراری و نیز ناهنجاری های ساختمانی مادرزادی رد شود. جهت بررسی و رد علل عضوی، پزشک آزمایش کامل ادرار، کشت ادرار، قند خون و در بعضی موارد آزمایشات دیگری درخواست می نماید. در بعضی موارد نیز مطالعات رادیوگرافی ساده یا با ماده حاجب نیز ضروری خواهد بود.
سیر و پیش آگهی (عاقبت) بیماری چگونه است؟ شب ادراری اولیه به شرطی که علت عضوی در کار نباشد خود به خود با بزرگ شدن طفل و به مرور زمان و حتی با استفاده از هرگونه درمان برطرف خواهد شد. (از هر هفت کودک در طی یک سال یک کودک بهبودی خواهد یافت). اما به خاطر مشکلاتی که این بیماری برای کودک و والدین وی ایجاد می کند استفاده از روش های درمانی توصیه می شود. بی اختیاری ادراری ثانویه معمولاً بین 8-5 سالگی شروع می شود و اگر دیرتر شروع شود (به خصوص در بزرگسالی) باید در پی یافتن علل عضوی برآمده و به درمان آنها پرداخت. در بعضی مواقع ممکن است در بچه هایی که خود به خود یا با درمان بهبود یافته اند، بی اختیاری مجدداً عود کند.
سنگ کلیه و روشهای درمان سنگ کلیه
– بررس های تشخیصی سنگ کلیه ممکن است شامل آزمایش کامل ادرار و کشت ادرار، عکس شکم ، سونوگرافی کلیه ، سی تی اسکن ، و اُروگرافی وریدی (روشی برای بررسی کلیه ها و مجاری ادرار با تزریق یک داروی قابل شناسایی توسط اشعه ایکس به داخل جریان خون )
– در صورت وجود سنگ کوچک منفرد بدون عارضه انسداد و عفونت ممکن است به درمان خاصی نیاز نباشد.
– در مورد سنگ های بزرگتری که خودبه خود دفع نشده و باعث ایجاد عوراض ، عفونت یا درد شدید شده اند اقدامات درمانی به منظور حذف آنها لازم است . روش های مختلف درمانی در این زمینه عبارتند از: حل کردن سنگ به طریق شیمیایی ، در آوردن سنگ با آندوسکوپ ، خارج کردن سنگ از طریق پوست ، سنگ شکنی با کمک امواج ماوراء صورت از خارج بدن ، و به ندرت جراحی باز. سایر رویکردهای درمانی جدید نیز در دست بررسی است .
تشخیص سنگ کلیه با عکسبرداری
زمانی که پزشک با توجه به علائم بالینی و آزمایشگاهی مشخص به وجود سنگ مشکوک می شود جهت تعیین محل و تعداد سنگ، بررسی وجود اختلالات همراه و تأیید تشخیص انجام عکسبرداری دستگاه ادراری را توصیه می کند. اولین اقدام، عکسبرداری با اشعه ایکس از شکم است که به صورت عکس ساده شکم (KUB) درخواست می شود. در این عکسبرداری باید روده های بیمار خالی باشد. چنانچه سنگ نسبت به اشعه، حاجب باشد یعنی اشعه ایکس از آن نتواند عبور کند (90 درصد موارد چنین است) شکل، حجم، تعداد و محل نسبی قرار گیری آن مشخص می شود. ولی اگر سنگ نسبت به اشعه، حاجب نباشد و اشعه از آن عبور کند (10 درصد موارد) عکس رادیولوژی فوق کمک چندانی نخواهد کرد. ذکر نکات زیر در مورد عکس ساده شکم ضروری به نظر می رسد. هر چه مقدار کلسیم موجود در سنگ بیشتر باشد در عکس ساده ی شکم بهتر دیده می شود.
در عکس ساده شکم ممکن است نقطه های گرد و سفیدی در مسیر ادراری مشاهده شوند که سنگ نیستند بلکه ممکن است گچی شدن غدد لنفاوی، دنده، رگ خونی یا صفراوی باشند و می توان با عکسبرداری در جهات مختلف این گونه موارد را تشخص داد. روش تخصصی دیگری تحت نام عسکبرداری از کلیه و مجاری با ماده ی حاجب وریدی (IVP) وجود دارد که در موارد خاص خود انجام می شود. در این نوع عکسبرداری که با اشعه ایکس پس از تزریق ماده ی حاجب درون رگ انجام می شود، ماده ی حاجب در کلیه ها تراوش شده و از داخل کالیس ها، لگنچه، حالب و مثانه و مجرای ادرار عبور می کند. با عکسبرداری های مکرر و با فاصله ی زمانی معین می توان تمام مسیر را بر روی عکس های گرفته شده بررسی نمود.
با این نوع عکسبرداری وضعیت کار کلیه ها و شکل دقیق سنگ و محل قرار گیری آن و عیوب تشریحی موجود در مسیر مشخص خواهد شد. روش دیگری که برای تشخیص مورد استفاده قرار می گیرد سونوگرافی از دستگاه ادراری است که کاملاً بی خطر بوده و برای بیمار هیچگونه ناراحتی به همراه ندارد و چون روش سالم و راحتی است اغلب حتی قبل از انجام عکسبرداری ساده شکم با اشعه ایکس توسط پزشک درخواست می شود. سونوگرافی در خانم های باردار نیز بی خطر است (در صورتی که عکس ساده شکم و عکسبرداری با ماده ی حاجب در خانم های باردار ممنوع است). عکسبرداری دیگری که امروزه روش ارجح در تشخیص سنگ های کلیه ها و حالب محسوب می شود سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) است. با انجام توموگرافی کامپیوتری هلیکال می تواند سنگ های موجود در سیتم ادراری را مشاهده نمود. انجام سی تی اسکن در زن باردار ممنوع است. نوع دیگری عکسبرداری هم وجود دارد که از طریق مجرای ادرار ماده ی حاجب را در مجرا و مثانه تزریق می کنند و مثانه و حالب ها را بررسی می نمایند (یورتروگرافی رتروگراد).
منبع : متخصص سنگ کلیه
