تشخیص سنگ کلیه با عکسبرداری

[sbu_post_image]

علائم سنگ های ادراری

در شخص مبتلا به سنگ ادراری علائم بالینی از تنوع زیادی برخوردارند. ممکن است بیمار مدت ها کاملاً بدون علامت باشد و در یک عکسبرداری یا سونوگرافی شکم یا یک آزمایش ادرار که به طور اتفاقی و به عنوان مثال جهت استخدام یا پیگیری بیماری دیگری انجام می شود سنگ ادراری کشف شود. ولی اغلب سنگ های ادراری بالاخره دارای علائم بالینی خواهند شد. این علائم گاهی در اثر شکسته شدن و پایین آمدن سنگ ایجاد می شوند. سنگ ها ابتدا در کلیه تشکیل شده و به طور پیشرونده از کالیس ها، لگنچه و حالب ها عبور می کنند. سنگ ها بر اساس محل خود (و نه بر اساس جنس خود) ایجاد علائمی می کنند.

سنگ های درون کالیس ها: اگر این سنگ ها کوچک باشند بدون علامت و بدون ایجاد انسداد هستند و به طور اتفاقی در عکسبرداری ها و یا آزمایش ادرار کشف می شوند. اگر بزرگ باشند ممکن است درد پهلو، عفونت ادراری مکرر و هماچوری (وجود خون در ادرار) ایجاد نمایند.

سنگ های درون لگنچه: گاهی بدون علامتند و گاهی دردهای متناوبی بسته به میزان انسداد ایجاد می کنند. اگر عفونت به آن اضافه شود علائم شدید عفونت کلیه و خون در بیمار مشاهده می شود.

سنگ های حالب در قسمت فوقانی: اگر سنگی آنقدر کوچک باشد که بتواند در حالب پایین بیاید ایجاد درد کولیک کلیوی و هماچوری (وجود خون در ادرار) می شود. حالب در محل اتصال به لگنچه، محل عبور سرخرگ ایلیاک و محل اتصال به مثانه دارای تنگی است و بقیه آن قطری حدود نیم تا یک سانتی متر دارد. معمولاً سنگ حالب در قسمت های تنگ تر گیر می کند و دردهای شدید کلیوی (کولیک کلیوی) ایجاد می کند. دردهای کولیک کلیوی مجموعه ای از دردهای تند، تیز و شدیدی هستند که به صورت حاد و ناگهانی شروع می شوند. این دردها به پلهو محدود شده و به طور متناوب و پیاپی تکرار می شوند. اکثر بیمارانی که به پزشک مراجعه می کنند در این مرحله هستند. بیمار در این وضعیت یک دست را به پهلوی خود گذاشته و بی تاب است و مرتب وضعیت خود را تغییر می دهد تا شاید با این عمل از شدت درد خود بکاهد. زمانی که سنگ به پایین تر آمد و به مدخل لگن رسید دردهای متناوب همراه با تهوع و استفراغ و حالت تیرکشنده به کشاله ران ایجاد می کند.

سنگ های حالب تحتانی: در این مرحله معمولاً دردها متناوب و تیر کشنده است که به سمت دستگاه تناسلی سیر می کند. حالب در محل اتصال به مثانه دارای تنگی است و شایعترین محلی که سنگ در آن گیر می کند، همین مکان است. حالب در محل اتصال به مثانه در طول جدار مثانه امتداد می یابد و زمانی که سنگ به این محل می رسد، به علت تأثیر گذاشتن بر اعصاب منطقه، ایجاد تحریک مثانه و سوزش ادرار و تکرر ادرار و هماچوری (وجود خون در ادرار) می کند.

وجود خون در ادرار گاهی به حدی زیاد است که توسط خود بیمار دیده می شود و او به پزشک گزارش می دهد. اگر ادرار به رنگ تیره یا دارای لخته های خون باشد، معمولاً خون از مناطق فوقانی دستگاه ادراری سرچشمه گرفته است. چنانچه خون به رنگ قرمز روشن در طول ادرار و یا انتهای آن و همچنین همراه با ناراحتی های دیگر ادراری مثل سوزش و تکرر ادرار باشد نشانه وجود سنگ در حالب تحتانی یا مثانه است. علت ایجاد خون در ادرار آسیب ناشی از سنگ به مخاط راههای ادراری است و وجود خون همراه با درد از خصوصیات بارز سنگ های دستگاه ادرار است. سوزش و تکرر ادرار در اثر حرکت جسم خارجی (سنگ) و التهاب و تحریک مخاط مثانه ایجاد می شود. زمانیکه سنگ در مجرای ادرار وارد شود ممکن است باعث سوزش و درد شدید و قطع جریان ادرار گردد. زمانیکه دردهای کولیکی کلیوی وجود دارد تب و لرز نیز از علائم سنگ است. لرز ممکن است تمام اندام ها را در بر گیرد. نوک انگشتان و لب ها اغلب رنگ پریده و کبود می شوند و با بالا رفتن تب، لرز از بین می رود و بهبودی حال بیمار مشاهده می شود. همراه دردهای کولیکی شدید تهوع و استفراغ وجود دارد که دلیل آن منشأ مشترک اعصاب خودکار احشائی است. همچنین ممکن است در این موقع روده ها بدون حرکت شوند و اتساع شکمی و نفخ نیز ایجاد شود. گاهی تنها علامت سنگ دستگاه ادراری یافتن یک عفونت ادراری در آزمایش ادرار است به خاطر همین نکته پزشک، هر بیمار مبتلا به عفونت ادراری را از لحاظ سنگ بررسی می کند. در بعضی مواقعی نیز ممکن است تنها علامت وجود سنگ، خون اندکی باشد که فقط در آزمایش ادرار به صورت میکروسکوپی مشاهده می شود و خود بیمار قادر به دیدن آن نیست.

نشانه بیماری سنگ ادراری

آپاندیست حاد، التهاب معده و روده، ورم روده ی بزرگ (کولیت)، التهاب و عفونت، دیورتیکول، التهاب و عفونت لوله ی رحم و التهاب و عفونت کیسه ی صفرا ممکن است علائمی مشابه با علائم بیماری سنگ ادراری ایجاد کنند و پزشک برای رد کردن این بیماری ها به انجام معاینات و آزمایشات و عکسبرداری های لازم اقدام خواهد کرد.

تشخیص بیماری سنگ ادراری

با علائم آشکار به صورت دردهای کولیکی کلیه معمولاً تشخیص سنگ آسان است ولی زمانی که علائم بالینی نامشخص باشد و بیماری سیر خفیفی داشته باشد ممکن است تشخیص و درمان بیماری به تأخیر بیفتد. ذکر این نکته ضروری است کا گاهی سنگ ها آسیب های برگشت ناپذیر و غیر قابل جبرانی در محل استقرار خود بوجود می آورند. بنابراین نمی توان صرفاً با دفع یک سنگ و خلاصی از درد آن مطمئن شد که بیماری تمام شده است بلکه باید جهت تعیین تعداد سنگ ها، اندازه آن ها و تغییراتی که در عملکرد دستگاه ادراری بوجود آورده اند و نیز تعیین جنس سنگ، پیشگیری از ادامه ی روند سنگ سازی و اصلاح اختلالات موجود اقدام نمود.

آزمایشات بیمار مبتلا به سنگ ادراری

آزمایش ادرار- آزمایش ادرار باید بلافاصله بعد از جمع کردن ادرار انجام شود. بهتر است نمونه ی ادرار صبحگاهی باشد و طی شب گذشته بیمار مواد غذایی استفاده نکرده باشد. در آزمایش میکروسکوپی ادرار بیمار، خون و گلبول های قرمز دیده می شود. همچنین چرک و گلبول های سفید نیز دیده خواهد شد. ممکن است باکتری هم در ادرار دیده شود. سنگ باعث عفونت، التهاب، ایجاد چرک، و ورود آن به ادرار می شود و از طرف دیگر خود عفونت، به افزایش اندازه سنگ کمک می کند. در آزمایش ادرار وزن مخصوص ادرار نیز اندازه گیری می شود. همچنین انجام آزمایش ادرار به منظور پیگیری درمان به صورت پیاپی صورت می گیرد.

کشت ادرار- برای تعیین نوع میکروب مولد عفونت، ممکن است پزشک شما آزمایش کشت ادرار هم درخواست کند که در جهت انتخاب درمان صحیح تأثیر بسزایی دارد.

جمع آوری و آزمایش ادرار 24 ساعته و نمونه ی خون همراه آن – اکثر بیماران دارای سنگ دستگاه ادراری مبتلا به بیماری سوخت و ساز قابل اصلاح هستند. جمع آوری ادرار 24 ساعته و نمونه ی خود همراه آن جهت بررسی عیوب سوخت و ساز بدن انجام می شود. برای انجام این آزمایش، سه نمونه ی ادرار 24 ساعته همراه با نمونه ی خون همزمان برای هر کدام، از بیمار جمع آوری شده و تحت بررسی قرار می گیرند. میزان کلسیم، اسید اوریک و کراتینین سرم و ادرار، اگزالات و سیترات ادرار و نیز الکترولیت های سرم اندازه گیری می شود. حجم ادرار هم یک عامل مهم در بررسی است.

تعیین خصوصیت شیمیایی سنگ- چنانچه سنگ در اختیار باشد باید نوع عناصر تشکیل دهنده آن توسط آزمایشگاه معلوم شود چرا که اساس درمان به نوع سنگ نیز بستگی دارد. به همین دلیل به بیماری که دارای دردهای شدید مربوط به دفع سنگ است توصیه می شود که در ظرفی ادرار کند و چنانچه سنگ یا رسوباتی دفع شد، مواد دفع شده جهت تجزیه شیمیایی به آزمایشگاه فرستاده می شود.

تشخیص سنگ کلیه با عکسبرداری

زمانی که پزشک با توجه به علائم بالینی و آزمایشگاهی مشخص به وجود سنگ مشکوک می شود جهت تعیین محل و تعداد سنگ، بررسی وجود اختلالات همراه و تأیید تشخیص انجام عکسبرداری دستگاه ادراری را توصیه می کند. اولین اقدام، عکسبرداری با اشعه ایکس از شکم است که به صورت عکس ساده شکم (KUB) درخواست می شود. در این عکسبرداری باید روده های بیمار خالی باشد. چنانچه سنگ نسبت به اشعه، حاجب باشد یعنی اشعه ایکس از آن نتواند عبور کند (90 درصد موارد چنین است) شکل، حجم، تعداد و محل نسبی قرار گیری آن مشخص می شود. ولی اگر سنگ نسبت به اشعه، حاجب نباشد و اشعه از آن عبور کند (10 درصد موارد) عکس رادیولوژی فوق کمک چندانی نخواهد کرد. ذکر نکات زیر در مورد عکس ساده شکم ضروری به نظر می رسد. هر چه مقدار کلسیم موجود در سنگ بیشتر باشد در عکس ساده ی شکم بهتر دیده می شود.

در عکس ساده شکم ممکن است نقطه های گرد و سفیدی در مسیر ادراری مشاهده شوند که سنگ نیستند بلکه ممکن است گچی شدن غدد لنفاوی، دنده، رگ خونی یا صفراوی باشند و می توان با عکسبرداری در جهات مختلف این گونه موارد را تشخص داد. روش تخصصی دیگری تحت نام عسکبرداری از کلیه و مجاری با ماده ی حاجب وریدی (IVP) وجود دارد که در موارد خاص خود انجام می شود. در این نوع عکسبرداری که با اشعه ایکس پس از تزریق ماده ی حاجب درون رگ انجام می شود، ماده ی حاجب در کلیه ها تراوش شده و از داخل کالیس ها، لگنچه، حالب و مثانه و مجرای ادرار عبور می کند. با عکسبرداری های مکرر و با فاصله ی زمانی معین می توان تمام مسیر را بر روی عکس های گرفته شده بررسی نمود.

با این نوع عکسبرداری وضعیت کار کلیه ها و شکل دقیق سنگ و محل قرار گیری آن و عیوب تشریحی موجود در مسیر مشخص خواهد شد. روش دیگری که برای تشخیص مورد استفاده قرار می گیرد سونوگرافی از دستگاه ادراری است که کاملاً بی خطر بوده و برای بیمار هیچگونه ناراحتی به همراه ندارد و چون روش سالم و راحتی است اغلب حتی قبل از انجام عکسبرداری ساده شکم با اشعه ایکس توسط پزشک درخواست می شود. سونوگرافی در خانم های باردار نیز بی خطر است (در صورتی که عکس ساده شکم و عکسبرداری با ماده ی حاجب در خانم های باردار ممنوع است). عکسبرداری دیگری که امروزه روش ارجح در تشخیص سنگ های کلیه ها و حالب محسوب می شود سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) است. با انجام توموگرافی کامپیوتری هلیکال می تواند سنگ های موجود در سیتم ادراری را مشاهده نمود. انجام سی تی اسکن در زن باردار ممنوع است. نوع دیگری عکسبرداری هم وجود دارد که از طریق مجرای ادرار ماده ی حاجب را در مجرا و مثانه تزریق می کنند و مثانه و حالب ها را بررسی می نمایند (یورتروگرافی رتروگراد).

منبع: کتاب سنگ کلیه