اصلی‌ترین عملکرد مثانه این است که ادراری که توسط کلیه‌ها تولید می‌شود را جمع کند. زمانی که مثانه پر می‌شود، دیواره‌های عضلانی آن کشیده می‌شوند و زمانی که ظرفیت آن پر می‌شود، عضلات دیواره‌ای منقبض می‌شوند و از سوی دیگر عضلات اسفنکتر حلقوی در دهانه‌ی مثانه شل می‌شوند و در نتیجه ادرار به بیرون می‌ریزد. تومور مثانه یا سرطان مثانه به توده‌های سرطانی گفته می‌شود که در بافت مثانه ایجاد می‌شوند. کارسینوم سلول اوروتلیال یا کارسینوم سلول ترانزیشنال شایع‌ترین نوع سرطان مثانه است که در سلولهای غشای داخلی مثانه شکل میگیرد. اگر توده سرطانی سطحی باشد، شانس درمان بسیار بالا است اما رد صورتی که توده سرطانی عمقی باشد ، احتمال درمان کاهش پیدا میکند.
انواع سرطان مثانه چیست؟
بسته به نوع سلول‌هایی که در مثانه دچار سرطان شده‌اند، سرطان‌های مثانه به سه دسته مختلف تقسیم می‌شوند: کارسینوم فلسی، اوروتلیال و آدنوکارسینوم.
کارسینوم سلولهای اوروتلیال
این نوع با نام کارسینوم سلول ترانزیشنال نیز شناخته می‌شود که شایع‌ترین نوع سرطان مثانه است. این سرطان در سلولهای غشایی مثانه شکل میگیرد. در صورتی که توده‌ی سرطانی در پرزهای داخلی مثانه ایجاد شود به آن تومور پاپیلاری گفته می‌شود.
کارسینوم سلولهای فلسی
در این نوع سرطان، در ابتدا سلولهای نازک و پهنِ فلسی بر اثر بیماری، عفونت یا سنگ مثانه، تحریک و ملتهب می‌شوند. این حالت ممکن است ماه‌ها یا سالها ادامه داشته باشد و سپس تبدیل به سرطان شود.
آدنوکارسینوما
در این حالت، غدد مثانه دچار تغییراتی شده و سرطانی می‌شوند. سرطان مثانه ممکن است سطحی یا عمقی باشد که این موضوع به این بستگی دارد که سلول‌هایی که سرطانی شده و رشد غیرکنترل شده دارند، در کدام قسمت از مثانه قرار دارند و تا چه حد پیشروی کرده‌اند. در صورتی که بیشترین قسمت تومور سرطانی در غشای داخلی مثانه باشد، سرطان سطحی است اما رد سرطان‌های عمقی و پیشرفته، بافت عضلانی مثانه نیز درگیر می‌شود. سرطان اوروتلیال می‌تواند سطحی یا عمقی باشد اما سرطان‌های فلسی و آدنوکارسینوم از نوع عمقی هستند. تمامی این سرطانها می‌توانند به بافتهای مجاور مانند مجرای ادراری و کلیه‌ها و رحم نفوذ کنند بنابراین در صورت تشخیص سرطان مثانه، ارگان‌های مجاور نیز باید ارزیابی شوند.
علل و عوامل خطر بروز سرطان مثانه چیست؟
مشخص نیست که چه عاملی موجب بروز سرطان مثانه می‌شود اما عوامل مختلفی موجب افزایش احتمال بروز سرطان مثانه می‌شوند. سیگار کشیدن اصلی‌ترین عامل خطر برای ابتلا به سرطان مثانه است که خطر ابتلا به این سرطان را بین 2 تا 4 برابر بیشتر میکند. سایر عوامل خطر عبارتند از قرارگیری در معرض مواد شیمیایی (مانند انیلین) و سابقه خانوادگی . مشاغلی که بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به این سرطان هستند عبارتند از کارگرانی که در فضای تولید رنگ، پارچه، چرم مصنوعی، تایر کار می‌کنند، نقاشان و افرادی شاغل در خشکشویی.
سایر عوامل خطر که قابل‌کنترل هستند عبارتند از:
- رژیم غذایی که شامل مقادیر بسیار زیادی گوشت سرخ‌شده و چربی حیوانی می‌شود.
- درمان‌های چینی: برخی روش‌های درمانی در طب سنتی چین مانند مصرف گیاه آریستولوکیا فانگچی برای کاهش وزن، به افزایش خطر ابتلا به سرطان مثانه ربط داده شده‌اند.
عوامل خطری که غیرقابل‌کنترل هستند عبارتند از:
- سن و جنسیت: افراد مسن بیش از سایرین در معرض ابتلا به سرطان مثانه هستند و مردان نیز سه برابر بیش از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
- سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی در ابتلا به سرطان مثانه، فرد را در معرض خزر ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد.
- التهاب مزمن مثانه بر اثر ابتلا به عفونت، سنگ مثانه یا سایر بیماری‌های مجاری ادراری موجب افزایش احتمال ابتلا به سرطان مثانه می‌شود.
- ابتلای طولانی مدت به تب حلزون یا شیستوزمیازیس که نوعی عفونت شایع در کشورهای خاورمیانه است.
- نقص‌های مادرزادی: برخی اختلالات مادرزادی که موجب نقص در مثانه م شود می‌تواند نهایتا منجر به تشکیل توده سرطانی شود.
علائم و نشانه‌های ابتلا به سرطان مثانه چیست؟
شایع‌ترین نشانه ابتلا به سرطان مثانه، وجود خون در ادرار است که معمولا اولین نشانه‌ی هشداردهنده است که شخص متوجه آن می‌شود. اما در اغلب موارد، مقدار این خون در ابتدا آن‌قدر کم است که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود و تنها در آزمایشات آزمایشگاهی قابل‌تشخیص است. اگر خون کافی در ادرار باشد رنگ خون به نارنجی یا صورتی متمایل می‌شود. در صورتی که خون موجود در ادرار با چشم غیرمسلح نیز قابل‌دیدن باشد، ریسک ابتلا به سرطان مثانه بیشتر است.
سایر علائم سرطان مثانه عبارتند از:
- درد یا سوزش در هنگام ادرار
- افزایش دفعات رفتن به دستشویی (تکرر ادرار)
- احساس اضطرار زیاد برای رفتن به دستشویی
- سرطان مثانه معمولا در مراحل اولیه‌ی خود هیچ علائمی ندارد بنابراین اگر شخصی به هر دلیل در معرض عوامل خطر مربوط به ابتلا به سرطان مثانه است و یا در صورتی که هر تغییری در عادات ادراری یا رنگ ادرار خود می‌بیند بهتر است به پزشک مراجعه کند تا وضعیت او ارزیابی شود.
پزشکان سرطان مثانه را چگونه تشخیص می‌دهند؟
تست‌ها و روش‌های تشخیصی برای تشخیص سرطان مثانه عبارتند از:
- شرح‌حال و سوابق پزشکی بیمار گرفته می‌شود تا اطلاعات لازم در مورد سابقه بیماریها، شغل و سبک زندگی بیمار به دست بیاید. در حین گرفتن شرح‌حال پزشک سعی میکند ریسک ابتلا به سرطان مثانه را ارزیابی کند.
- معاینات فیزیکی: در حین انجام معاینه فیزیکی ممکن است پزشک دستکش دست خود کند و با انگشت داخل مقعد یا وازن یا هر دو را معاینه کند. این کار برای تشخیص برجستگی‌هایی است که می‌توانند نشان‌دهنده وجود تومور باشند.
- آزمایش ادرار: نمونه‌ی ادرا بیمار گرفته می‌شود و وجود خون در آن و همچنین میزان پروتئین آن بررسی می‌شود. اگر میزان پروتئین بالا باشد یا خون رد ادرار باشد باید تستهای بیشتری انجام شوند.
- سیتولوژی ادرار. سلولهای تشکیل‌دهنده غشای داخلی مثانه معمولا ریزش دارند و این سلولها را می‌توان در ادرار یافت. با بررسی این سلولها در زیر میکروسکوپ می‌توان وجود حالت‌های غیرعادی یا تغییرات در این سلولها را تشخیص داد.
- سیتوسکوپی. سیتوسکوپ یک لوله باریک همراه با منبع نوری و دوربین است که از طریق مجرای ادراری وارد مثانه می‌شود. با کمک سیتوسکوپ پزشک می‌تواند فضای داخل مثانه را روی صفحه مانیتور ببیند.
- نمونه‌گیری: اگر طی انجام سیتوسکوپی ف توموری پیدا شود از دیواره مثانه نمونه‌گیری می‌شود و این نمونه برای آزمایش به لابراتوار فرستاده می‌شود. اگر تومور بسیار کوچک باشد، طی نمونه‌گیری به طور کامل برداشته می‌شود اما تومورهای بزرگتر به جراحی نیاز دارند.
- سونوگرافی، عکسبرداری اشعه ایکس، پیلوگرافی، سی تی اسکن سه‌بعدی و اسکن استخوانی بدن : تمامی این روشها، تصاویری با جزئیات بیشتر از مثانه به دست می‌دهند که پزشک با کمک آن می‌تواند وجود موارد غیر عادی در مثانه را تشخیص داده و جزئیات مربوط به نفوذ سرطان به سایر بافتها را بررسی کند.
مراحل پیشروی سرطان مثانه چیست؟
سرطان مثانه دارای مراحل پیشروی مختلف است که نشان می‌دهد سرطان تا چه حدی در بافت مثانه و حتی بافتهای مجاور نفوذ کرده است. تعیین مرحله پیشروی سرطان معمولا بر اساس نتایج تستهای تشخیصی و نمونه‌گیری از مثانه است. تعیین مرحله پیشروی سرطان در انتخاب شیوه‌ی صحیح درمان بسیار مهم و حیاتی است. روش استاندارد برای مرحله‌بندی روند پیشروی سرطان TNM نام دارد که بدین صورت است:
- مرحله‌ی CIS : سرطان تنها به غشای داخلی مثانه محدود می‌شود اما بسیار تهاجمی است.
- مرحله‌ی Ta: سرطان تنها به غشای داخلی مثانه محدود می‌شود و سطحی است.
- مرحله‌ی T1: سرطان به بافت زیرین غشای مخاطی نفوذ کرده است.
- مرحله‌ی T2: سرطان تا نیمه‌ی بافت عضلانی در جداره‌ی مثانه نفوذ کرده است.
- مرحله‌ی T3: سرطان به طور کامل به بافت عضلانی نفوذ کرده و به بافت چربی اطراف مثانه نیز راه پیدا کرده است.
- مرحله‌ی T4: سرطان به ارگان‌های نزدیک مانند رحم، واژن یا پروستات راه پیدا کرده اما هنوز به غدد لنفاوی نرسیده است.
- مرحله‌ی T1-4، N1-2، M1-2: سرطان به دیواره‌ی خارجی فضای شکمی یا لگنی، به غدد لنفاوی اطراف یا سایر ارگان‌های دور مانند کبد و ریه‌ها راه پیدا کرده است.
پزشکان سرطان مثانه را چگونه درمان می‌کنند؟
برای درمان سرطان مثانه معمولا از طریق جراحی برداشتن تومور مثانه به روش TURBT یا جراحی برداشتن کل مثانه، تومور از بدن خارج می‌شود و سپس شیمی‌درمانی انجام می‌شود. سایر روش‌های درمانی عبارتند از ایمونوتراپی و پرتودرمانی.
جراحی
پرکاربردترین روش برای درمان سرطان مثانه، جراحی است که به یکی از روش‌های زیر انجام می‌شود:
- برداشتن تومور مثانه از طریق مجرای ادرار (TURBT). یک لوله باریک به نام رِسِکتوسکوپ وارد مثانه می‌شود و با کمک یک حلقه سیمی باریک که به طور کنترل‌شده داغ می‌شود، بافت تومور برداشته می‌شود. از این روش برای درمان سرطان‌های Ta و T1 یا برای برداشتن نمونه از تومور استفاده می‌شود.
- کیستکتومی رادیکال: رد این روش، کل مثانه و سایر ارگان‌های اطراف که سرطان به آن نفوذ کرده‌اند، از جمله غدد لنفاوی برداشته می‌شوند. از این روش برای درمان سرطان‌های پیشرفته که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، استفاده می‌شود.
- کیستکتومی جزئی: در این روش تنها بخشی ار مثانه برداشته می‌شود. این روش برای تومورهای مجزا و کوچک استفاده می‌شود.
زمانی که مثانه برداشته می‌شود، مجرای جدیدی برای خروج ادرار از بدن باز می‌شود. برخی از بیماران کیسه‌ای در خارج از بدنشان به خود متصل می‌کنند. در موارد دیگر یک بافت کیسه‌مانند با پیوند گرفتن از بافت روده درست می‌شود تا ادرار در آن جمع شود. با انجام جراحی ترمیمی مجرای ادرار می‌توان کنترل ادرار را مجددا بازیابی کرد.
در برخی از بیماران، قبل از انجام عمل جراحی برداشتن مثانه، شیمی‌درمانی انجام می‌شود تا سلولهای سرطانی که به بافتهای مجاور نفوذ کرده‌اند از بین بروند و تومور تنها به مثانه محدود شود. این روش موجب افزایش درصد موفقت درمان در بلندمدت می‌شود.
پرتودرمانی
در این روش پرتوهای پرانرژی از طریق دستگاهی به سمت تومور سرطانی فرستاده می‌شوند. این رش معمولا برای سرطان‌های پیشرفته تجویز می‌شود. در برخی موارد به جای انجام جراحی از روش پرتودرمانی استفاده می‌شود و معمولا در این موارد، شیمی‌درمانی نیز به طور همزمان انجام می‌شود تا نتایج درمان بهبود یابند. پرتودرمانی 5 روز در هفته و به مدت 5 تا 7 هفته انجام می‌شود. اعمال پرتوها به تومور در واقع تنها در حد چند ثانیه یا چند دقیقه است. این روش درمانی برای بیمارانی به کار می‌رود که نمی‌توانند عمل جراحی را انجام دهند. در پرتودرمانی داخلی یک صفحه‌ی حاوی ماده رادیواکتیو از طریق مجرای ادراری وارد مثانه می‌شود و بعد از گذشت زمان موردنظر این صفحه مجددا خارج می‌شود.
شیمی‌درمانی
در روش شیمی‌درمانی از داروهای قدرتمندی استفاده می‌شود که سلولهای سرطانی را از بین می‌برند. سرطان مثانه در مرحله CIS، Ta و T1 معمولا با شیمی‌درمانی درمان می‌شوند. داروهای شیمی‌درمانی (معمولا BCG، میتومیسین یا دوکسوروبیسین) از طریق یک سوند وارد مثانه می‌شوند. به ین روش شیمی‌درمانی اینتراوِسیکال گفته می‌شود. این دارو در حدود یک ساعت در مثانه می‌ماند و سپس از طریق ادرار کردن از مثانه خارج می‌شود. از بیمار خواسته می‌شود که رو به شکم و پهلو بخوابد تا دارو با تمامی نقاط مثانه در تماس باشد.
