دستگاه تولید مثل زن و مرد

 

[sbu_post_image]

تولید مثل یا زادآوری فرایندی زیست‌شناختی است که در آن اندامگان‌های (موجودات زنده) تازه و منفردی به وجود می‌آیند. زادآوری از خصوصیّت‌های بنیادین تمام انواع حیات است؛ هر اندامگانی که وجود دارد نتیجهٔ یک زادآوری است. روش‌های شناخته شدهٔ زادآوری را در دو گروه عمده طبقه‌بندی می‌کنند: تولید مثل جنسی و تولید مثل غیرجنسی.

 در تولید مثل غیرجنسی، هر فرد می‌تواند به تنهایی زادآوری کند. تقسیم یک یاخته باکتری به دو یاختهٔ دختر مثالی از زادآوری غیر جنسی است امّا زادآوری غیرجنسی تنها به تک‌یاختگان محدود نمی‌شود. بیشتر گیاهان و برخی از جانورانتوانایی زادآوری غیرجنسی را دارند

 در تولید مثل جنسی به دو فرد از یک گونهٔ زیستی نیاز است، معمولاً از هر جنس یکی. تولید مثل معمولی در انسان مثالی از زادآوری جنسی است.

 دستگاه تولید مثل زن

 این دستگاه شامل اندام های تولید مثل داخلی (یک جفت تخمدان، یک جفت لوله رحمی، رحم، واژن) و اندام تناسلی خارجی است. اگر چه غدد پستانی به دستگاه تولید مثل تعلق ندارد اما عملکرد آن به طور مستقیم وابسته به اعمال این دستگاه است و می تواند همراه با این دستگاه مطالعه شود.

 اعمال دستگاه تولید مثل زن شامل تولید گامت ماده (تخمک) و حفاظت از تخم لقاح یافته و جنین حاصله در طی مراحل ایجاد تا تولد است. بنابراین علاوه بر دارا بودن اندام های مناسب برای این منظور، با تولید هورمون های جنسی کنترل این اندام ها و هم چنین دیگر اندام های بدن را بر عهده دارد.

 با رسیدن به بلوغ جنسی و شروع قاعدگی، ساختار و عملکرد دستگاه تولید مثل زن دچار تغییرات دوره ای منظمی می شود. این تغییرات که از طریق فرایندهای عصبی – هورمونی کنترل می شود تا پایان دوره باروری ادامه می یابد. در دوران یائسگی، سیکل قاعدگی نامنظم و سرانجام قطع می شود و پس از آن دستگاه تولید مثلی به تدریج تحلیل می رود.

 اعمال تولید مثلی زن را می توان به دو مرحله عمده تقسیم کرد: اول آماده سازی بدن برای لقاح و بارداری و دوم خود دوره بارداری.

در حوالی بلوغ حدود 300 تا 400 هزار تخمک در تخمدان ها وجود دارد. البته این مقدار در دوران جنینی بیشتر است، ولی از ماه پنجم جنینی به بعد دچار تحلیل شده و از بین رفته اند. این روند تحلیل رفتن در کل دوره تولید مثل زن ادامه دارد، به طوری که در سن 40 تا 45 سالگی فقط حدود 8000 تخمک در تخمدان ها باقی می ماند.

 خونریزی قاعدگی به طور متوسط هر 28 روز یک بار اتفاق می افتد. ولی این زمان حتی در زنان طبیعی می تواند از حداقل 20 روز تا حداکثر 45 روز متغیر باشد. البته طول غیرطبیعی چرخه غالباً با کاهش باروری همراه است.

 دوران تولید مثل زن 30 تا 40 سال به طول می انجامد (سال های باروری زنان تقریباً 13 تا 46 سال است). پایان دوران قابلیت تولید مثل، یائسگی نام دارد.

 غدد پستانی، وظیفه تولید شیر برای تغذیه نوزاد را بر عهده دارد. هر پستان شامل 15 تا 25 بخش (لوب) است. هر لوب به وسیله دیواره هایی از لوب های دیگر جدا شده است. هر لوب حاوی یک غده پستانی لوله ای حبابچه ای مرکب است. هر لوب به تنهایی یک غده کامل است و دارای مجرای شیری مختص به خود است که هر مجرای شیری به طور جداگانه در نوک پستان باز می شود. بنابراین نوک پستان دارای 15 تا 25 منفذ با قطر حدود 5/0 میلیمتر است.

 ساختمان بافت شناسی غده پستانی متناسب با سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیک (طبیعی) فرد متغیر است.

 در طی چرخه قاعدگی تغییرات کوچکی در غدد پستانی رخ می دهد، از جمله آن که سلول های مجاری در طول زمان تخمک گذاری (یعنی حدود یک هفته بعد از پایان خونریزی) و همزمان با بالا رفتن هورمون استروژن در خون تکثیر می یابد. هم چنین تجمع آب در بافت همبند پستان قبل از قاعدگی موجب بزرگ شدن آن می شود.

 در دوران حاملگی، غدد پستانی به خاطر اثر هورمون ها دستخوش رشد سریع می شوند. در زمان شیردهی، غدد پستانی به حالت فعال در می آیند و تبدیل به ساختمان های فعال تولید کننده شیر می شوند. بعد از دوران شیردهی، پستان ها تحلیل می روند. با کاهش بافت غده پستانی مجدداً میزان بافت همبند و چربی آن افزایش می یابد اما هیچ گاه به مقدار قبل حاملگی نمی رسد. بنابراین پستان ها تا حدود زیادی شل و آویخته می شوند. در دوران کهنسالی هم تحلیل پستان ها وجود دارد. بعد از یائسگی تحلیل غدد پستانی به صورت کاهش اندازه و از بین رفتن اجزای ترشحی و تا حدی مجاری آنها مشخص می شود و این ازبین رفتن در بافت همبند هم رخ می دهد.

دستگاه تولید مثل مرد

 دستگاه تولید مثل مرد شامل یک جفت بیضه (که در کیسه بیضه و خارج از حفره شکم قرار دارد)، سیستمی از مجاری تناسلی داخل بیضه ای و خارج بیضه ای، غدد ضمیمه و آلت تناسلی مرد است. مجاری تناسلی داخل بیضه ای شامل لوله های مستقیم، شبکه بیضه ای و لوله های وابران است. این مجاری اسپرم و مایع بیضه ای را از لوله های منی ساز به مجرای منفرد پیچیده ای به نام اپی دیدیم حمل می کنند. مجاری تناسلی خارج بیضه ای شامل اپی دیدیم و نیز مجرای دفران (یا وازدفران)، مجرای انزالی و پیشابراه است.

بیضه ها مسئول تولید گامت مذکر (اسپرماتوزوئید) و نیز تولید و ترشح هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) که صفات ثانویه جنسی را ایجاد می کند هستند. غدد ضمیمه دستگاه تولید مثل مرد شامل یک جفت کیسه منوی(Seminal vesicle)، غده پروستات و یک جفت غده بولبویورترال (یا کوپر) است. اسپرم ها در ترشحات این غدد شناورند. .

این غدد بخش عمده مایع منی را می سازند که نه تنها تغذیه اسپرم را بر عهده دارد بلکه یک ناقل مایع محسوب می شود که اسپرم را به دستگاه تناسلی زن منتقل می کند. آلت تناسلی دارای عملکرد دوگانه است زیرا هم مسیر خروجی مایع منی و هم ادرار است.

 اعمال دستگاه تولید مثل مرد را می توان به سه زیرگروه اصلی تقسیم کرد:

 1-اسپرماتوژنز که به زبان ساده به معنای تولید اسپرم است.

 2-انجام عمل جنسی مرد

 3-تنظیم اعمال تولید مثلی مرد با هورمون های مختلف.

 البته باید توجه داشت که هورمون های جنسی مردانه علاوه بر اعمال تولیدمثلی، بر اندام های فرعی جنسی، سوخت و ساز سلولی، رشد و سایر اعمال بدن هم اثر دارد

.