دياليز صفاقي

در اين نوع دياليز از غشاي صفاقي ،كه روده ها را احاطه كرده و غني از رگ هاي ريز خون است ، براي تصفيه خون استفاده مي شود ؛ چرا كه اين غشا همانند يك غشاي نيمه‌تراوا عمل مي كند.
از اواخر سال 1970 دياليز صفاقي به‌عنوان درماني‌ ‌انعطاف‌پذير و مناسب، درمان انتخابي بسياري از بيماران کلیوی شد. اين روش به‌علت خاصيت‌ ‌مداوم و پيوسته باعث مي‌شود بيمار وضعيت بيوشيمي و حجم مايعات ثابتي داشته باشد و‌ ‌همين ماهيت انعطاف‌پذير، آن را براي بسياري از بيماران قابل قبول كرده است‌.

پرده صفاق (پريتونيوم )  PeriToneum، پرده‌اي است‌ ‌با سطحي حدود 2 مترمربع كه حفره شكمي را مي‌پوشاند. اين پرده از دو لايه احشائي و‌ ‌جداري تشكيل شده است. حفره صفاق، فضاي موجود بين پرده صفاق احشائي و جداري را‌ ‌مي‌گويند. در حالت عادي حفره صفاق داراي 100-50 ميلي‌متر مايع براي خاصيت لغزندگي‌ ‌است ولي در طي دياليز صفاقي مي‌تواند محلول فيزيولوژيك يا مايع دياليز را در خود جا‌ ‌داده و تا حدود 40 مترمربع افزايش سطح يابد .
پرده صفاق يك غشاء نيمه تراوا‌ ‌است. تبادل آب و املاح بين عروق زير پرده صفاق و مايع دياليز موجود در حفره صفاق‌ ‌با روش انتشار و اسمز انجام مي‌شود، به‌ نحوي اين غشاء براي آب و ذرات كوكنترل تراوا است و براي مولكول‌هاي درشت تراوائي كمتري دارد. در نتيجه آب و بسياري از يون‌هاي‌ ‌محلول در آب از طريق سوراخ‌ها و شكاف‌هاي غشاء صفاق عبور مي‌كنند ولي مولكول‌هاي‌ ‌درشت گلبول‌هاي خون و پروتئين‌ها قادر به عبور از اين شكاف نيستند.

اهداف و‌ ‌موارد استفاده دياليز صفاقي‌

اهداف دياليز صفاقي، كمك به دفع مواد سمي و مواد‌ ‌زائد متابوليك و كمك به برگشت تعادل طبيعي مايعات و الكتروليت‌هاي بدن است. در‌ ‌مبتلايان به نارسائي كليه كه قادر به تحمل همودياليز يا پيوند كليه نيستند، در‌ ‌بيماراني كه نسبت به تغييرات سريع مايعات الكتروليت‌ها حساس هستند يا بيماراني كه‌ ‌مبتلا به ديابت يا بيماري قلبي – عروقي هستند و دسترسي عروقي در آن‌ها مشكل است، بيماراني كه به هر علتي نمي‌توان در آنان از هپارين سيستميك استفاده كرد، دياليز‌ ‌صفاقي بسيار مؤثرتر است‌.

دسترسي به صفاق در دیالیز صفاقی

كليد موفقيت دياليز صفاقي خوب،‌ ‌دسترسي دائمي و مطمئن به حفره صفاق است‌.
‌با وجود اين كه عفونت‌هاي مرتبط با كاتتر (لوله) كاهش يافته ولي هنوز اين عفونت‌ها مهم‌ترين عامل شكست اين روش و سوق‌ ‌دادن بيماران به همودياليز است بنابراين استفاده از لوله (كاتتر) خوب و روش اصولي و‌ ‌بهداشتي گذاشتن اين كاتتر بسيار ضروري است‌.
‌بهترين كاتتر، كاتتري است كه‌ ‌بيشترين جريان ورودي و خروجي مايع را با كمترين احتمال عفونت داشته باشد. انواع‌ ‌مختلف كاتتر (سوند) وجود دارد. پرمصرف‌ترين اين لوله‌ها (سوندها) كاتترهاي مقاوم و انحنادار در عين‌حال نرم و انعطاف‌پذير تنكاف ( Tenckaff ) هستند كه از جنس لاستيك‌ ‌سيليكوني است. گذاشتن اين سوند (كاتتر) در موارد حاد و اورژانس ممكن است در اتاق‌ ‌بيمار و در موارد مزمن در اتاق عمل و تحت بيهوشي عمومي انجام گيرد. عده‌اي معتقد‌ ‌هستند بي‌حسي موضعي و نخاعي در بيهوشي عمومي ترجيح دارد چون احتمال تهوع و استفراغ‌ ‌پس از بي‌هوشي و احتمال فشار به حفره شكم و سوند كمتر است .
محل ورود اين لوله‌ ‌3-5‌ ‌سانتي‌متر پائين‌تر از ناف يا 1-3 سانتي‌متر فوقاني خط سفيد كه ناف را به پوبيس وصل مي‌كند در ناحيه ميان‌تنه‌اي است.

مراقبت پس از گذاشتن كاتتر در دياليز صفاقي

پس از كار گذاشتن كاتتر صفاقي، دوره وقفه كاتتر يعني زمان لازم براي التيام زخم حدود 15-10 روز را بايد لحاظ كرد. در صورت نياز بيمار به دياليز، بهتر است با استفاده از‌ ‌شالدون ژوگولار (گردني) همودياليز شود يا در وضعيت خوابيده به پشت و طاقباز و حجم‌ ‌كم دياليز صفاقي شود تا فشار كمي وارد شود و از نشت محلول دياليز جلوگيري شود‌.
پس از يك هفته پانسمان محل برداشته مي‌شود و بيمار مي‌تواند حمام كند. تا 6 هفته وسايل سنگين بلند نكند. پس از كامل شدن فرايند التيام، مراقبت‌هاي اين ناحيه‌ ‌نظير تميز نگه داشتن و پانسمان كردن مرتب است و براي پيشگيري از وارد شدن ضربه و‌ ‌كشيدگي محل خروج كاتتر، كاتتر را با چسب به پوست خود ثابت كند. از عطسه و سرفه كردن‌ ‌بر روي اتصالات خودداري كند‌.

تكنيك‌ها و انواع دياليز صفاقي

دو روش عمده در‌ ‌دياليز صفاقي وجود دارد:
1- دياليز صفاقي سرپائي مداوم  (Continuous ambulatory peritoneal dialysis – CAPD)
2- دياليز صفاقي خودكار‌ (Automated peritoneal dialysis – APD)

1- دياليز صفاقي سرپائي مداوم: در طول روز انجام مي‌شود و دستي‌ ‌است. به‌وسيله خود بيمار يا يكي از افراد خانواده كه آموزش ديده انجام مي‌شود‌. ‌مايع دياليز از كيسه‌هاي پلاستيكي به كمك جاذبه زمين به وسيله كاتتر به داخل حفره  صفاق وارد مي‌شود. 5-3 ساعت در حفره صفاق باقي مي‌ماند و سپس پيچ كاتتر باز‌ ‌شده و كيسه خالي آويزان مي‌شود و مايع از حفره صفاق تخليه مي‌شود و مايع دياليز‌ ‌جديد وارد مي‌شود. معمولا 5-4 تعويض در طول روز مثلا هنگام صبحانه، ناهار، شام وآخرين‌بار هنگام خواب انجام مي‌شود. هر تعويض 30-20 دقيقه طول مي‌كشد . CAPD براي‌ ‌افرادي كه تعادل صفاقي پائين تا متوسط دارند مناسب است چون زمان بيشتري مايع در‌ ‌حفره صفاقي باقي مي‌ماند و فرصت بيشتري براي تبادل دارند .
2- دياليز صفاقي‌ ‌خودكار: اين روش هم به جهت پزشكي و هم نحوه زندگي برتري‌هايي براي بيماران دارد. در اين روش يك ماشين به‌طور خودكار حجم، مدت‌ زمان باقي ماندن مايع در حفره صفاق و‌ ‌طول درمان را تنظيم مي‌كند. اغلب در خانه هنگام خواب انجام مي‌شود ولي ممكن است در‌ ‌بيمارستان و مركز دياليز نيز انجام گيرد. مدت زمان و دفعات دياليز را به راحتي در‌ ‌اين روش مي‌توان افزايش داد، بدون اين كه در زندگي بيمار اختلالي ايجاد كند. حجم مايع دياليز بيشتري در حفره  صفاق مي‌توان وارد كرد. چون بيمار در حال دراز كشيده‌ ‌به پشت است، فشار شكمي كاهش مي‌يابد. كاهش فشار شكمي در اين روش مي‌تواند باعث‌ ‌افزايش اشتهاي  اين بيماران شود. همچنين دراين روش احتمال نشت مايع از محل كاتتر‌ )Exit site( ، ايجاد فتق و درد پشت نيز كاهش مي‌يابد. اين روش در افرادي كه تعادل‌ ‌صفاقي بالا دارند (‌High Transporter) و به سرعت تبادلات مواد از پرده صفاق آنان صورت مي‌گيرد، مناسب است‌.
APD براي افرادي كه در طول روز مي‌خواهند آزاد باشند،‌ ‌مانند افرادي كه شاغل يا در حال تحصيل هستند مناسب‌تر است. همچنين اين روش براي‌ ‌كساني كه خودشان قادر به انجام دياليز صفاقي نيستند و به كمك ديگران نياز دارند‌ ‌مانند بچه‌ها و افراد سالخورده مناسب‌تر است. چون فرد مراقبت‌كننده، شب قبل از خواب‌ ‌ايشان را به دستگاه وصل مي‌كند و صبح نيز آنان را از دستگاه جدا مي‌كند‌.

منبع: پزشکی بالینی