امروزه مردم به بیرون زدگی کشاله ران فتق یا باد فتق می گویند . نکته اینجاست که فتق ممکن است در هرجایی از بدن ایجاد شود . در واقع به جابجایی اعضای بدن از جایگاه طبیعی خود فتق گفته می شود.
فتق ها جدار شکم ، فتق های روده ای یا فتق مغزی نیز وجود دارد اما بیشتر مردم فتقهای کشاله ران و ناف را بیشتر می شناسند. فتق های جدار شکم انواع مختلف و علل مختلفی دارد . شایع ترین فتق جدار شکم فتق اینگوینال یا مغبنی (کشاله ران) می باشد که بیشتر در سمت راست دیده می شود. فتق های جدار شکم ممکن است در جاهای مختلف وبه اسمهای گوناگون وجود داشته باشد که در اینجا فقط به فتق کشاله ران و فتق نافی اشاره می کنم.
اصولا فتق های جدار شکم علل مختلفی دارند ولی به 2 گروه مادرزادی و اکتسابی تقسیم می شوند . علل مادرزادی که بیشتر به علت نقص ژنتیکی در تشکیل سیر آناتومیکی بیضه ها می باشدو در کودکان حتی موقع تولد دیده می شود و حتی ممکن است حاوی مایع نیز باشد. فتق های اکتسابی بیشتر در سنین بالاتر دیده می شود و از علل آن سیگار، فعالیت سنگین، مشکلات ریوی و سرفه های مزمن، مشکلات عضلانی، سابقه جراحی های ناحیه و ….. می باشد. البته فتق هایی که در سنین جوانی ایجاد می شود نیز ممکن است علت مادرزای داشته باشد.
کلا در فتق ها مسئله مهمی که باید در نظر گرفته شود آن است که محتوی فتق شامل چه ارگانها و عناصری می باشد. فتق های جدار شکم بیشتر شامل ارگانها ی داخل شکم و روده ها و امنتوم ها( چادورینه) می باشد و باید به آن دقت کرد. فرقی ندارد که فتق به چه دلیل ایجاد شده باشد بلکه باید در هر صورت تحت جراحی قرار گیرد.
علائمی که فتق ها ایجاد می کنند بیشتر خود را به شکل توده در ناف و یا کشاله ران نشان می دهند که اندازه های مختلفی دارد. در موارد فتق نافی توده ای گرد از وسط ناف خارج می شود که می تواند از اندازه یک گردو تا اندازه یک توپ فوتبال باشد که بستگی به مراحل فتق و نقص جدار شکم دارد.
از نظر آناتومیکی جدار شکم از لایه های مختلف تشکیل شده که کاملا محکم و روی هم می باشند .نقص این جداره ها به دلایلی که گفته شدباعث می شود که این احشاء شکمی به علت فشار داخل شکمی خارج شده و توسط پوست روی آن پوشیده و خود را بصورت توده نمایان کنند.
علامت دیگر درد است ، درد مسله مهمی است که باید به آن دقت کرد. اصولا فتق ها تابع وضعیت بیمار کوچک و بزرگ و داخل و خارج می شوند. در هنگام سرفه یا زور زدن بیرون زده و هنگام خوابیدن داخل می رود. بیشتر بیماران موقع ایستادن زیاد دچار درد مبهم کشاله ران می شوند که به علت فشار فتق می باشد.
بعضی اوقات فتق ها ( بیشتر در کشاله ران) ممکن است خود را با درد مبهم ناحیه نشان دهد و در معاینه توده ای لمس نشود.و بیمار باشکایت از درد مراجعه کند.
در مورد فتق های کشاله ران ممکن است از يک توده کوچک شروع شده و یا تا داخل کیسه بیضه پيشرفت کرده و حتی باعث بزرگ شدن کیسه بیضه ها شده و گاهی تا اندزه یک توپ بسکتبال بزرگ شود که روده های بیمار را نیز در بر گیرد
مسئله ای که مهم است این است که تا وقتی که این توده ها متحرک هستند مشکلی ندارند ولی گاهی این توده ها گیر افتاده و باعث درد شدید می شودکه جزء اورژانسهای پزشکی بوده و حتما باید جا انداخته شود.(باید توده بیرون زده را به محل اصلی خود باز گرداند.) البته جا اندازی فتق فقط در فتق های کشاله ران جایز است و تا دو بار ممانعتی ندارد اما فتق های دیگر تما باید تحت عمل جراحی قرار گیرندو جا اندازی جایز نمی باشد. البته جا اندختن فتق كشاله ران هم شرایطی داردهنگامی که فتق گیر می افتد به علت انسداد روده درون آن و کاهش خونرسانی احتمال پاره شدن روده داخل فتق وجود دارد که در صورت پیشرفت این مشکل و سیاه شدن روده جا انداختن جایز نبوده و بیمار حتما باید بصورت اورژانس جراحی شود و یا هنگامیکه بعد از دو بار جا اندازی، جا نیافتاد فتق باید به صورت اورژانس جراحی شود.
علائم ايسکمی(کاهش خون رسانی) و کم خونی و احتمال پارگی روده شامل درد کل شکم، تب، تهوع و استفراغ شدید و عفونت خونی می باشد که بیمار حتما باید تحت جراحی قرار گیرد.
فتق های اینگوینال( کشاله ران) در هر موقعی که تشخیص داده شود باید تحت جراحی قرار گیرند البته به جراحی اورژانس احتیاج ندارند. ( مگر در مواردی که اشاره شد) و باید به صورت سرپایی بیمار در اسرع وقت جراحی شود. در افراد پیر که حال عمومی خوبی ندارند و شرایط عمل جراحی را ندارند می توان محافظه کارانه رفتار کرد و بیمار را جراحی نکرد. ولی در موارد اورژانس باید این بیماران نیز جراحی شوند. در مواردی هم فتق کم کم بزرگ شده و داخل کیسه بیضه شده و گیر می افتد که به مرور زمان صورت می گیرد و از این فتق ها باید ترسید.
محل برش فتق ها ي کشاله ران کمی پایینتر از برش آپاندیس روی شکم در هر دوطرف می باشد.
در موارد فتق نافی در سنین بالا حتما باید جراحی شود . در بچه ها می توان تا سن 4 سالگی صبر کرد اما در مواردی که بیش از 4 سال بماند و یا گیر بیافتد و یا قطر نقص شکمی بیش از یک انگشت باشد(یعنی نوك انگشت وارد شکم شود) باید جراحی شود.
فتق هایی که وارد کیسه بیضه می شوند گاهی با توده های بیضه و واریس بیضه اشتباه می شوند که در مورد شک باید حتما به پزشک مراجعه کرد.
پس در موارد فتق باید به پزشک مراجعه کرده و در مورد جراحی با وی مشاوره کرد تا از عوارض خطرناک تر جلوگیری شود.
علل تشکیل فتق کشاله ران
برخی از فتق های کشاله ران دلیل مشخصی ندارد. مواردی دیگر ممکن است در نتیجه موارد زیر رخ دهد:
- افزایش فشار در داخل شکم
- یک نقطه ضعف موجود در دیواره شکم
- فشار آوردن هنگام ادرار کردن یا مدفوع کردن، فعالیت شدید بارداری سرفه یا عطسه مزمن
در بسیاری از افراد ضعف دیواره شکم که منجر به فتق کشاله ران می شود در بدو تولد هنگامی رخ می دهد که پوشش داخلی شکم به درستی بسته نشود. سایر فتق های کشاله ران در اواخر زندگی به دلیل اینکه عضلات دلیل افزایش سن، فعالیت بدنی شدید یا سرفه همراه با استعمال سیگار ضعیف یا خراب می شوند، ایجاد می شود. نقاط ضعف همچنین می تواند در اواخر زندگی در دیواره شکم به ویژه پس از آسیب یا جراحی شکم ایجاد شود.
در مردان نقطه ضعف معمولا در کانال اینگوینال رخ می دهد، جایی که طناب اسپرماتیک وارد کیسه بیضه می شود. در زنان کانال اینگوینال یک رباط را حمل می کند که به نگه داشتن رحم کمک می کند و گاهی اوقات در جایی که بافت همبند رحم به بافت اطراف استخوان شرمگاهی متصل می شود فتق ایجاد می کند.
علائم فتق کشاله ران چیست؟
علائم و نشانه های کشاله ران عبارتند از:
- برآمدگی در ناحیه دو طرف کشاله ران که در حالت ایستاده مشخص تر می شود. خصوصا در صورت کشیدگی یا در حالت سرفه.
- احساس سوزش یا درد در ناحیه برآمدگی
- درد یا ناراحتی در کشاله ران به ویژه هنگام خم شدن، سرفه کردن یا بلند کردن جسمی
- یک احساس سنگین یا کشنده در ناحیه کشاله ران
- ضعف یا فشار در کشاله ران
- گاهی اوقات هنگامی که روده بیرون زده به کیسه بیضه وارد می شود در د و تورم در اطراف بیضه ها ایجاد می شود.
علائم و نشانه های فتق در کودکان چیست؟
فتق اینگوینال یا کشاله ران در نوزادان و کودکان در نتیجه ضعف دیواره شکم است که از بدو تولد وجود دارد. گاهی اوقات فتق فقط در صورت گریه، سرفه و فشار در هنگام دفع قابل مشاهده است.
کودک می تواند تحریک پذیر باشد و اشتهایش کم شده باشد. فتق در کودک بزرگتر زمانی که کودک سرفه می کند در طی مدفوع فشار می آورد یا برای مدت طولانی بایستد بیشتر مشخص می شود.
علائم دردسر ساز فتق
اگر نمی توانید فتق را به داخل فشار دهید محتویات فتق ممکن است در دیواره شکم به دام بیفتد که این فتق حبس شده یا اینکارسره نامیده می شود و اگر این فتق حبس شده طولانی مدت باشد، باعث قطع جریان خون در بافت حبس شده می شود که تبدیل به فتق استرانگوله می شود که منجر به از بین رفتن بخشی از روده می شود که تهدید کننده حیات است.
علائم و نشانه های فتق گیر افتاده شامل موارد زیر است:
- حالت تهوع یا استفراغ یا هر دو
- تب
- درد ناگهانی که به سرعت تشدید می شود
- برآمدگی فتق که قرمز بنفش یا تیره می شود
- عدم توانایی حرکت روده یا دفع گاز
عوامل خطر
عواملی که در ایجاد فتق کشاله ران نقش دارند عبارتند از:
- فردی که تولد زودرس یا وزن کم هنگام تولد داشته است.
- فتق قبلی کشاله ران یا ترمیم فتق قبلی نیز جزء عوامل خطر در یک فرد می باشند.
- مرد بودن: مردان 8 برابر زنان در معرض فتق کشاله ران هستند
- افزایش سن: بالا رفتن سن عضلات را ضعیف می کند و جزء عوامل خطر برای ایجاد فتق کشاله ران می باشد.
- سابقه خانوادگی: یعنی زمانی که یکی از اقوام مانند پدر، مادر، خواهر یا برادر به این بیماری دچار باشند، فرد نیز مستعد ابتلا به این بیماری می باشد.
- بارداری: بارداری منجر به ضعف عضلات شکم و افزایش فشار داخل شکم و در نهایت منجر به ایجاد فتق می شود.
- نژاد سفید بودن
- سرفه مزمن
- یبوست مزمن
عوارض فتق کشاله ران چیست؟
فشار بر بافت های اطراف. بیشتر فتق های کشاله ران اگر با جراحی ترمیم نشود با گذشت زمان بزرگ می شوند. در مردان فتق های بزرگ می توانند به کیسه بیضه گسترش یافته و باعث درد و تورم شود
فتق حبس شده یا اینکارسره: اگر محتویات فتق در نقطه ضعف دیواره شکم به دام بیفتد می تواند روده را مسدود کرده و منجر به درد شدید حالت تهوع و استفراغ، عدم توانایی در اجابت مزاج و دفع گاز شود.
فتق استرنگوله: که در این مورد فتق حبس شده یا گیر افتاده اگر جا نرود می تواند منجر به قطع خون به آن بخش از روده شود که در نتیجه موجب مرگ یا از بین رفتن بافت روده می شود و نیاز به جراحی فوری دارد زیرا جزء موارد تهدید کننده حیاط به حساب می آید.
برای درمان فتق چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر برآمدگی فتق قرمز بنفش یا تیره شد یا علائم و نشانه های دیگری از فتق گیر افتاده مشاهده شد، فورا به پزشک مراجعه کنید. در صورت داشتن برآمدگی دردناک یا قابل توجه در کشاله ران در دو طرف کشاله ران، هر چه سریع تر به پزشک مراجعه نمایید.
این برآمدگی هنگام ایستادن بیشتر به چشم می آید و معمولا اگر دست خود را روی ناحیه آسیب دیده یا ناحیه برآمده بگذارید می توانید واضحا آن را حس کنید.
عود فتق بعد از عمل جراحی
فتق ها ممکن است بعد از جراحی دوباره عود کنند که بستگی به تکنیک عمل جراحی دارد . ما گاهی در جراحی فتق از مش یا یک توری مصنوعی استفاده می کنیم تا مانند یک پشتیبان از فتق جلوگیری کند که گاهی باز هم عود می کند.
فتق بند
در موارد فتق های کشاله ران برای مدت محدودی که بیمار جهت جراحی وقت ندارد اشکالی ندارد ولی باعث درمان آن نمی باشدو استفاده دراز مدت از فتق بند ها باعث چسبندگی لایه های فتق و مشکلتر کردن جراحی می شود.
عوارض جراحی فتق
شایعترین عارضه جراحی فتق درد ناحیه می باشد که گاهی تا یک سال باقی می ماندو آزار دهنده است. که مصرف مسکن ها و پوشیدن شورت های محکم که بیضه هارا بالا ببرد می تواند کمک کننده باشد.
خونریزی و بزرگ شدن منطقه از عوارض دیررس جراحی ممکن است باشد که عموما کار خاصی احتیاج ندارد و با درمان علامتي(کمپرس آب گرم و مصرف مسکن ) بهتر می شود
نکته اینجاست که فعالیت های سنگین را بیمار نباید بلافاصله بعد از جراحی شروع کند و احتمال عود فتق را زیاد می کند. عفو نت های زخم هم مانند هر زخم دیگر ممکن است اتفاق بیافتد . اصولا بعد از عمل جراحی فتق نباید تا 48 ساعت به زخم آب بخورد ولی بعد از آن بیمار می تواند حمام برود.
از عوارض دیگر جراحی فتق سوزش و خارش ناحیه می باشد که نکته مهمی نیست. در جراحی فتق ها دو طرفه در مواردی که تکنیک غلط باشد عقیمی نیز دیده می شود که بسیار نادر است . در کل ورزیده بودن عضلات شکم از عود فتق ها جلوگیری می کند . اصولا فتق های کشاله ران در افرادی که عضلات شکمی شلی دارند بیشتر دیده می شود.
پس نکاتی که باید در نظر بگیریم این است که در صورت داشتن فتق همیشه به سرعت به پزشک جراح رفته تا در باره آن مشورت انجام شود.
در صورت گیر افتادن فتق حتما به اورژانس برروید چون جزء اور ژانسهای جراحی می باشد. امروزه روشهای لاپاراسکوپی نیزجهت جراحی فتق استفاده می شود که از عوارض آن می کاهد و از نظر زیبایی و مشکلات محل عمل مقبولتر از روش باز می باشد.
البته روش لاپاراسکوپی در همه انواع هرنی ها (فتق ها ) استفاده نمی شود.
یکی از سوالاتی که بیشتر مردان بعد از عمل فتق دارند زمان ایجاد روابط زناشویی بعداز ا عمل فتق است که ربطی به عمل نداشته و هر وقت که بیماردرد نداشته باشد می تواند رابطه جنسی برقرار کند.
جلوگیری از فتق کشاله ران
البته شما نمی توانید از نقص مادزادی که مستعد ابتلا به فتق کشاله ران هستید، جلوگیری کنید اما با این وجود می توانید فشار وارد بر عضلات بافت های شکم را کاهش دهید.
- به طور وزن سالم داشته باشد.
- به صورت مرتب ورزش کنید.
- از بلند کردن اجسام سنگین خودداری نمایید.
- یک رژیم غذایی مناسب داشته باشید. توصیه می شود از غذاهای پر فیبر استفاده کنید مانند میوه ها سبزیجات و غلات سبوس دار استفاده کنید. زیرا این موارد دارای فیبر هستند و از بروز یبوست جلوگیری می نماید.
- از استعمال دخانیات بپرهیزید. زیرا کشیدن سیگار علاوه بر نقش آن در بسیاری از بیماری های جدی اغلب موجب سرفه های مزمن می شود که می تواند منجر به تشدید فنق کشاله ران شود.
درمان فتق های کشاله ران
معمولا خود بیمار زمانی که این درد و تورم را در ناحیه کشاله ران حس کرد به پزشک مراجعه می کند و پزشک با معاینه و گاهی ممکن است با کمک سونوگرافی و آزمایش های دیگر متوجه فتق کشاله ران در این فرد شود. در اطفال معمولا فتق های کشاله ران حتما باید جراحی بشوند و جزء مواردی است که هر چه زودتر بهتر باید این جراحی انجام شود. اما در بزرگسالان اگر فتق درجه خفیفی داشته باشد و دردی نداشته باشد می توان برخلاف اطفال جراحی را به تعویق انداخت.
دو روش های جراحی در درمان فتق های کشاله ران موثر است:
- درمان فتق به روش باز
- درمان فتق به روش باز روش بسته (لاپاراسکوپی)
در روش باز با برشی در ناحیه کشاله ران جراح ناحیه ای را که پاره شده را ترمیم می کند که این ترمیم پارگی هم با دوختن و هم با قرار دادن وسیله ای به نام مش است که این ناحیه را ترمیم می کند. این عمل معمولا یک عمل دی کلینیکی می باشد. به این صورت که بیمار صبح روز عمل بستری می شود و بعد از جراحی تا بعد از ظهر همان روز می تواند ترخیص شود. معمولا در این روش می توان جراحی را با بی حسی از کمر (اسپاینال) انجام داد.
اما روش دیگر روش لاپاراسکوپی می باشد. این روش که با بیهوشی عمومی انجام می شود با کمک دو برش 5 میلی متری ابزارهای خاصی به نام تروکار را وارد شکم می کنند و از طریق شکم ترمیم فتق صورت می گیرد. در این روش لاپاراسکوپی که ترجیها بهتر است در فتق های دو طرفه انجام شود، بیمار بعد از عمل بسیار سریع تر می تواند محل کار و زندگی روزمره خود باز گردد و اغلب درد کمتری را تجربه خواهد کرد زیرا برش زیاد روش جراحی باز را ندارد.
اغلب نگرانی هایی درباره عود در عمل لاپاراسکوپی گاهی مطرح می شود اما باید گفت در افرادی که به دست جراحانی که تجربه انجام این کار را دارند، عود به روش لاپاراسکوپی بسیار اندک است. خصوصا در مواردی که فتق کشاله ران دو طرفه وجود دارد توسعه جدی به انجام ترمیم فتق با روش لاپاراسکوپی می شود.
