همودیالیز (Hemodialysis) در پزشکی٬ روشی برای پالایش خارج از بدن خون از مواد زائد و سمی مانند اوره و کراتینین و نیز کاهش آب اضافی و آزاد خون است درهنگامی که کلیه‌ها در وضعیت نارسایی و یا مرگ سلولی قرار دارند. این روش شایع‌ترین روش درمان جایگزین کلیه در بیماران کلیوی است. در این روش خونی که از یک مسیر عروقی ثابت یا موقتی بدست می‌آید با سرعت ۳۰۰ میلی لیتر در دقیقه یا بیشتر به درون مویرگهایی که از غشاهای نیمه مصنوعی ساخته شده‌اند، پمپ می‌گردد. در سمت مقابل، مایع دیالیز که حاوی کلراید سدیم، بیکربنات و غلظتهای مختلفی از پتاسیم است، حرکت می‌کند.
انتشار از طریق غشا این امکان را فراهم می‌آورد که مواد دارای وزن مولکولی کم مثل اوره بر اساس شیب غلظت از سز حرکت کنند. به همین ترتیب بیکربنات به سمت پلاسما انتشار می‌یابد.
همودياليز رايج ترين روش براي درمان نارسايي پيشرفته و دائمي كليه است.
كليه هاي سالم با خارج كردن مايعات اضافي، مواد معدني و مواد زائد، خون شما را پاك نگه مي دارند. آن ها در عين حال هورمون هايي را مي سازند كه استخوان هاي شما را محكم نگه مي دارند و به توليد خون در بدن كمك مي كنند.
هنگامي كه كليه ها دچار نارسايي مي شوند، مواد زائد مضر و مايعات در بدن جمع مي شوند، فشار خون ممكن است بالا رود و گلبول هاي قرمز خون به اندازه كافي در بدن توليد نشوند.
همودياليز براي اولين بار در دهه 1960 ميلادي به صورت يك درمان عملي براي نارسايي كليه استفاده شد و تا امروز درمان با اين شيوه كارآمدتر شده و عوارض جانبي آن به حداقل رسيده است.
در سال هاي اخير ماشين هاي دياليز، كوچك تر و قابل حمل تر و ساده تر شده اند و در نتيجه جذابيت بيشتري براي بيماران پيدا كرده اند. اما حتي با داشتن بهترين شيوه ها و تجهيزات، همودياليز هنوز يك درمان پيچيده است كه استفاده از آن نياز به كار هماهنگ يك گروه كامل مراقبت بهداشتي از جمله متخصص كليه، پرستار دياليز، تكنسين دياليز، متخصص تغذيه و مددكار اجتماعي دارد و البته همكاري خودتان و اعضاي خانواده تان نيز لازم است.
همودياليز چگونه عمل مي كند؟
همودیالیز یکی از سه روش درمانی در عدم کارآیی کلیه محسوب می‌شود. دو روش دیگر پیوند کلیه و دیالیز صفاقی هستند. همودیالیز یک روش درمانی در بخش ویژه دیالیز بیمارستان‌ها بوده و نیاز به کادر ویژه از جمله پرستار و تکنیسین مربوطه می‌باشد.
اصول کلی همودیالیز
غشای نیمه‌تراوا
پایه و اصول همودیالیز مشابه سایر روش‌های دیالیز و بر مبنای فیزیکی انتشار از طریق غشای نیمه‌تراوا استوار است. اینجاست که بر اساس اصل فیزیک تبادل در زمان جریان متقابل٬ و هنگامی‌که جریان خون درون دیالیزر برعکس جریان آب گذرنده از روی فیلتر نیمه‌تراوا بوده و گرادیان غلظت به بیشیه(ماکسیمم) می‌رسد و کارآیی فیلتر افزایش چشم‌گیر می‌یابد. برای گرفتن آب آزاد و اضافی خون یعنی آبی که بیمار در طول روز نوشیده و بعلت نارسایی در عملکرد کلیه٬ قادر به خروج از طریق ادرار نیست٬ از اصل فشار هیدرواستاتیک استفاده شده و از طریق فیلتر دیالیزر خارج می‌شود.
محلول‌های مورد استفاده در دیالیز ترکیباتی معدنی٬ استریل و یونیزه هستند. برای از دست نرفتن سدیم و کلر خون٬ به محلول دیالیز بیکربنات سدیم با گرادیان بالا افزوده می‌گردد.
عوارض جانبی همودیالیز
همودیالیز غالباً با جذب مایعات و آب بدن در پروسه اولترافیلتراسیون همراه است. با از دست رفتن بیش از حد مایعات و یا سرعت بالای آب‌کشی از خون٬ عوارض جانبی همودیالیز نمود یافته که ازآن‌جمله می‌توان به افت فشارخون٬ خستگی و کوفتگی٬ کرامپ در ماهیچه پا و تهوع و سردرد اشاره نمود. از دیگر عوارض ناخواسته می‌توان به راه یافتن عفونت به سیستم گردش خون از طریق کاتتر مرکزی و پیامد آن اندوکاردیت و استئومیلیت اشاره نمود. کاهش این خطر از طریق کنترل عفونی و مهارت پرستار در هنگام اتصال خط جریان خون و پانسمان پایانی پس از اتمام همودیالیز قابل پیشگیری خواهد بود.
از دیگر خطرات همراه با فرآیند همودیالیز می‌توان به آلرژی به هپارین که پر مصرف‌ترین داروی ضد انعقاد در این نوع درمان است اشاره نمود که توسط پزشک با نوع دیگری از ضدانعقادها جایگزین می‌گردد.
خطر نادر اما جدی دیگر سندروم بار اول نام دارد که به محض تماس خون بیمار با اجزای ماشین دیالیز یا مواد استریل کننده آن در بار اول٬ ممکن است موجب واکنش آنافیلاکتیک شود و پرسنل همودیالیز در اولین نشست بیمار باید به دقت تنفس و واکنش‌های بیمار را مانیتورینگ نمایند. در سال ۲۰۰۸ میلادی یک سری واکنش آنافیلاکتیک ناشی از هپارین همراه با مرگ در سراسر جهان گزارش شد.
عارضه دراز مدت در همودیالیز شامل آملوئیدوز٬ نوروپاتی و شکل‌های گوناگون بیماری‌های قلبی از جمله بزرگی قلب را شامل می‌گردد.
