پرکاری مثانه: درمان دارویی اسپاسم های غیرارادی مثانه بیش فعال

 پرکاری مثانه یا مثانه بیش‌فعال (OAB) وضعیتی است که در آن عضلات دیواره مثانه دچار انقباض ناگهانی و غیر اختیاری می‌شوند. این امر منجر به نیاز دفع ناگهانی و اجباری ادرار می‌شود که جلوگیری از آن برای بیمار دشوار خواهد بود، حتی اگر مثانه فقط مقدار کمی ادرار داشته باشد. نشانه اصلی این وضعیت، نیاز ناگهانی به دفع ادرار، با یا بدون بی‌اختیاری ادرار است که اغلب با تکرر ادرار (دفع ادرار 8 بار یا بیشتر در روز) و شب‌ادراری (بیدار شدن برای دفع ادرار یک یا چند بار در شب) همراه است. مایعات محرک مانند نوشیدنی‌های کافئین دار (قهوه، چای)، غذاهای تند و ادویه‌دار و همچنین الکل می‌تواند علائم بیمار را بدتر کند. کسانی که دچار پرکاری مثانه می‌شوند، معمولاً باید سرویس‌های بهداشتی اطراف خود را شناسایی کنند، مصرف مایعات را محدود کنند و برای دفع ادرار برنامه‌ریزی منظم داشته باشند تا بتوانند شرایط خود را مدیریت کنند. درد، سوزش ادرار، یا خون در ادرار در پرکاری مثانه دیده نمی‌شود.

علت پرکار شدن مثانه چیست؟

به‌طورمعمول، پرکار شدن مثانه ناشی از انقباض ناگهانی (اسپاسم) عضله مثانه (عضله دتروسر) است، که منجر به نیاز دفع ادرار می‌شود. مثانه بیش‌فعال در درجه اول به ایجاد اختلال در اعصاب و عضلات مثانه مربوط می‌شود، درنتیجه زمانی که مثانه در فاز آرامش و در حال پر شدن است، زودهنگام دچار انقباض می‌شود. انقباض مثانه در پاسخ به پر شدن مثانه با ادرار یک فرایند کاملاً طبیعی محسوب می‌شود. انقباض و شل شدن عضله دتروسر مثانه توسط سیستم عصبی تنظیم می‌شود. تقریباً تجمع 300 سی‌سی ادرار در مثانه می‌تواند اعصاب را تحریک کرده و انعکاس دفع را ایجاد کند. کنترل ارادی عضلات اسفنکتر مثانه در هنگام بزرگ شدن آن، می‌تواند ادرار را برای مدت طولانی‌تری نگه دارد. در یک فرد بالغ، یک مثانه سالم می‌تواند حدود 600 سی‌سی ادرار نگه دارد. در افراد مبتلا به پرکاری مثانه این ظرفیت کاهش می‌یابد (معمولاً زیر 200 سی‌سی).به‌طورمعمول پرکار شدن مثانه ناشی از انقباض نابهنگام عضله دتروسر است که صرف‌نظر از میزان ادرار جمع شده در مثانه اتفاق می‌افتد. پرکاری مثانه بیشتر در طبقه‌بندی ایدیوپاتیک تقسیم‌بندی می‌شود، یعنی بیماری‌ای که علت آن دقیقاً واضح نیست. بااین‌حال اختلالات سیستم عصبی می‌تواند منجر به بیش‌فعال شدن مثانه شود. برخی از اختلالات شایع عصبی که می‌تواند باعث پرکار شدن مثانه شود، عبارت‌اند از:

• آسیب‌دیدگی نخاع
• مشکلات مربوط به ستون فقرات (به‌عنوان‌مثال فتق یا پارگی دیسک یا بیماری تحلیل دیسک)
• سکته‌ها
• بیماری پارکینسون،
• بزرگ شدن پروستات
• زوال عقل یا دمانس
• مولتیپل اسکلروز یا ام اس
• نوروپاتی دیابتی

سایر علل می‌تواند شامل مواردی همچون:عفونت مجاری ادراری، سنگ‌های مثانه، تنگی مجاری ادراری، بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات (BPH) یا تومورهای مثانه باشد. اغلب، علت واضحی برای بروز مثانه پرکار وجود ندارد (مثانه بیش‌فعال ایدئوپاتیک)

علائم بیش‌فعالی مثانه چیست؟

علائم مثانه بیش‌فعال عبارت‌اند از: تکرر ادرار (دفع ادرار هشت بار یا بیشتر در روز)، نیاز به دفع فوری ادرار (نیاز به دفع ناگهانی و اجباری ادرار که مقابله آن برای بیمار دشوار می‌باشد) با یا بدون بی‌اختیاری، و شب‌ادراری (بیدار شدن از خواب برای دفع ادرار یک یا چند بار در شب). پرکاری مثانه می‌تواند باعث ایجاد مشکلات اجتماعی، روحی، شغلی، خانوادگی، فیزیکی، جنسی و اقتصادی شود. این علائم نباید به‌عنوان بخشی طبیعی از فرایند افزایش سن در نظر گرفته شود. علائم مثانه بیش‌فعال (OAB) ناشی از انقباض ناگهانی و غیرارادی عضلات مثانه است که منجر به یک نیاز ناگهانی به دفع ادرار (دفع اضطراری) می‌شود، این حالت می‌تواند با یا بدون بی‌اختیاری ادرار (نشت ادرار) همراه باشد. علاوه بر نیاز به دفع فوری و بی‌اختیاری ادرار، علائم مثانه پرکار می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تکرر ادرار (نیاز به دفع مکرر ادرار)
• شب‌ادراری (دفع مکرر ادرار در شب)

برخی از عوارض مثانه بیش‌فعال

برخی از عوارض معمول که می‌توان در مثانه بیش‌فعال مشاهده نمود، عبارت‌اند از:

• عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs)
• تحریک پوست
• عفونت پوست
• سنگ مثانه
• سقوط / شکستگی در سالمندان،
• اختلالات خواب،
• تأثیر منفی بر کیفیت زندگی،
• افسردگی.

چگونه متخصصان پرکاری مثانه را تشخیص می‌دهند؟

تشخیص مثانه پرکار بر اساس علائم بیمار داده می‌شود، قبل از تشخیص قطعی باید وجود سایر بیماری‌ها که علائم مشابه ایجاد می‌کنند، مورد ارزیابی قرار گیرند. درنتیجه سابقه بیمار بررسی می‌شود و تحت معاینات بالینی و آزمایش ادرار قرار می‌گیرد. بیدار شدن از خواب برای دفع ادرار یک یا چند بار در شب، تکرر ادرار (حداقل هشت بار در روز)، نیاز به دفع فوری ادرار و بی‌اختیاری ادرار، همگی نشانه‌های مهمی هستند که در رابطه با پرکاری مثانه باید موردتوجه قرار بگیرند. علاوه بر معاینه بالینی، معاینه لگن در زنان (برای بررسی خشکی، آتروفی، التهاب، عفونت، بی‌اختیاری استرسی، پرولاپس (افتادگی) ناحیه لگن(وجود برآمدگی در واژن، به‌ویژه با افزایش فشار در ناحیه شکم)) و پروستات در مردان (برای ارزیابی اندازه، حساسیت به لمس، بافت پروستات و یا وجود توده‌ها) در رد سایر بیماری‌هایی که علامت مشابه ایجاد می‌کنند، مفید خواهد بود.آزمایش کامل ادرار (UA) برای ارزیابی عفونت، وجود سلول‌های خونی و گلوکز (قند) در ادرار توصیه می‌شود. گاهی اوقات، در افراد مبتلا به بی‌اختیاری ادرار و مثانه پرکار، به‌ویژه افرادی که خون (هماچوری) در ادرار آن‌ها وجود دارد، آزمایش سیتولوژی ادرار (برای بررسی سلول‌های سرطانی در مثانه) نیز توصیه می‌شود. اندازه‌گیری باقی‌مانده ادرار پس از دفع از طریق سونوگرافی (آزمایش فشار مثانه یا post-void residual) می‌تواند اطلاعات مفیدی در خصوص بی‌اختیاری (انسداد مجاری ادراری و یا ضعف عضلات مثانه) در اختیار پزشک قرار دهد، اما انجام این آزمایش برای تمام مبتلایان به پرکاری مثانه ضروری نیست.

درمان مثانه بیش‌فعال

درمان پرکاری مثانه ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. درمان ابتدا از درمان‌های کم تهاجمی آغاز می‌شود. اولین خط درمان، تغییر رفتار، رژیم غذایی و سبک زندگی می‌باشد. در برخی افراد، افزودن درمان بیوفیدبک (Biofeedback) مفید است که می‌تواند در مطب یا توسط متخصص فیزیوتراپی انجام شود. در افرادی که درمان‌های رفتاری، تغذیه‌ای و یا تغییر شیوه زندگی، پاسخ ندهد، اضافه کردن دارو (درمان دارویی) به‌عنوان درمان خط دوم توصیه می‌شود. درمان خط سوم شامل گزینه‌های جراحی کم تهاجمی (تزریق سم بوتولینوم به دیواره مثانه) و درمان تحریک الکتریکی، ازجمله عصب درمانی ساکرال (Interstim) و تحریک عصبی محیطی (PTNS) می‌باشد. درمان‌های تهاجمی‌تر ازجمله جراحی وسیع مثانه نیز وجود دارد که در موارد نادر و در شرایطی که اختلال بیمار، به سیستم عصبی مربوط نمی‌شود، صورت می‌پذیرد. درمان‌های رایج در زیر معرفی می‌گردند.

درمان‌های خط اول: تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی

مانند:

• کاهش وزن در افراد چاق می‌تواند بی‌اختیاری ادرار را کاهش دهد.
• کاهش مصرف مایعات به میزان توصیه‌شده، می‌تواند در کاهش علائم پرکاری مثانه مفید باشد.
• کاهش یا حذف مصرف کافئین ممکن است در بعضی از افراد مفید باشد.

درمان‌های رفتاری

توان‌بخشی عضلات لگن برای تقویت لگن و جلوگیری از نشت ادرار:

• تمرینات کگل (Kegel): ورزش منظم و روزانه عضلات لگن می‌تواند باعث بهبودی و حتی جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار شود. این تمرینات برای زنان جوان بیشتر مفید است. تمرین‌ها باید 30 الی 80 بار در روز، حداقل هشت هفته انجام شوند. با تقویت عضلات لگن و مجاری ادراری، می‌توان بی‌اختیاری ادراری را کاهش داد. موفقیت این تمرینات، به انجام صحیح تمرین و تعداد توصیه‌شده، بستگی خواهد داشت. این تمرینات می‌تواند برای زنان مبتلا به بی‌اختیاری استرسی و نیاز به دفع فوری نیز، سودمند باشد.
• بیوفیدبک: این روش معمولاً با تمرینات کگل، انجام می‌شود. بیوفیدبک کمک می‌کند تا افراد از روی آگاهی و با اراده خود عضلات لگن را کنترل کنند. بیوفیدبک غالباً توسط متخصصین فیزیوتراپی انجام می‌شود، اما ممکن است در مطب متخصصین اورولوژی یا متخصص زنان نیز انجام شود. بیوفیدبک کمک می‌کند تا فرد عضلات لگن خود را شناسایی و آگاهانه آن‌ها را منقبض و کنترل نماید.
• تمرین تحمل وزن واژینال: نگه‌داری وزنه‌های کوچک در واژن، هم‌زمان با منقبض کردن عضلات آن، به مدت 15 دقیقه، دو بار در روز، چهار تا شش هفته.
• تحریک الکتریکی عضلات کف لگن: پالس‌های الکتریکی خفیف، باعث انقباض عضلات می‌شوند. این تمرین باید همراه با تمرینات کگل انجام شود.

درمان‌های خط دوم: داروها

داروهای متعددی برای درمان مثانه پرکار در دسترس است. نشان داده شده است در کنار درمان‌های رفتاری، استفاده از داروها می‌تواند موفقیت درمان مثانه پرکار را افزایش دهد.

اهداف اصلی درمان پرکاری مثانه عبارت‌اند از:

• کاهش نیاز به دفع فوری ادرار و کاهش تکرر ادرار.
• افزایش حجم نگهداری ادرار در مثانه (ظرفیت مثانه)،
• کاهش بی‌اختیاری ادرار (کاهش نشت ادرار)

به‌طورمعمول، داروهایی که برای مثانه بیش‌فعال استفاده می‌شوند، ظرف یک الی دو هفته می‌توانند علائم بیمار را کاهش دهند، نتیجه مطلوب معمولاً پس از شش هفته حاصل می‌شود. متداول‌ترین داروهای مصرفی پرکاری مثانه، شل کننده‌های مثانه (آنتی کولینرژیک)، هستند که هدف آن‌ها کاهش فعالیت عضلات دتروسور مثانه می‌باشد. آنتی کولینرژیک ها باید تحت هدایت پزشک تجویز شوند. برخی از عوارض جانبی رایج آن‌ها عبارت‌اند از: خشکی دهان، یبوست، قرمز شدن صورت، تاری دید و سردرگمی (در سالمندان). داروهای متعددی از نوع آنتی کولینرژیک برای درمان مثانه بیش‌فعال به تأیید رسیده است. توانایی همه آن‌ها در کاهش علائم پرکاری مثانه مشابه است، اما میزان مصرف، عوارض جانبی و شیوه درمان با آن‌ها متفاوت است. بعضی از آن‌ها یک بار در روز استفاده می‌شوند، بعضی به‌صورت موضعی استعمال می‌شوند و بعضی دیگر نیز در دوزهای متعدد در دسترس هستند تا برحسب نیاز، بیمار بتواند دوز دارو را تنظیم کند. تعدادی از آن‌ها به‌صورت ژنریک به‌طور متداول مورداستفاده قرار می‌گیرند.

خط سوم درمان: تزریق بوتاکس

تزریق سم بوتولینوم به مثانه سومین خط درمانی در خصوص پرکاری مثانه محسوب می‌شود. این روش برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که به سایر روش‌های درمانی پاسخ نداده و یا قادر نیستند عوارض جانبی داروها را تحمل نمایند.

• اونا بوتولینیوم توکسینیا (onabotulinumtoxinA) یا سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس) یک نوعی سم باکتری است که به‌طور مستقیم به عضله مثانه به کمک یک سینتوسکوپ تزریق می‌شود و هر چهار تا شش ماه می‌تواند تکرار شود. سم تزریق‌شده باعث می‌شود، مواد شیمیایی که از اعصاب برای منقبض کردن مثانه ترشح می‌شوند، دیگر منتشر نشوند، درنتیجه عضله مثانه دیگر برای انقباض تحریک نمی‌شود. ازآنجاکه سم تزریق‌شده در عضله نمی‌تواند به سایر قسمت‌ها انتشار یابد، برای آنکه درمان مؤثر باشد، باید چندین تزریق با دوز کم در بخش‌های مختلف عضله صورت بپذیرد. در اکثر افراد می‌توان این درمان را در مطب انجام داد. این روش تغییرات دائمی ایجاد نمی‌کند و به همین دلیل مجدداً باید تزریق تکرار شود تا اثر درمان ادامه یابد. عوارض جانبی این روش غیرمعمول است اما می‌تواند شامل مواردی همچون: سخت شدن تنفس، دشواری در بلع، اختلال در صحبت کردن، ضعف عضلانی و یا عفونت مجاری ادراری و احتباس ادرار باشد. افرادی که تحت تزریق بوتاکس به عضله مثانه قرار می‌گیرند، باید تمایل داشته باشند که به‌صورت متناوب برای تخلیه مثانه از کاتتر استفاده نمایند.
• اثر بوتاکس دائمی نیست، بنابراین برای حفظ اثر درمان، تزریق باید تکرار شود، معمولاً هر 6 تا 16 ماه یک بار.
• مصرف استروژن، به‌صورت خوراکی یا واژینال، همراه با سایر درمان‌ها می‌تواند در زنان یائسه مؤثر باشد.

یکی دیگر از درمان‌های خط سوم، “عصب درمانی” یا “نورومدولاسیون” می‌باشد

نورومدولاسیون (Neuromodulation) یک روش جدید برای درمان مثانه بیش‌فعال است که از طریق تحریک الکتریکی اعصاب، منجر به تنظیم مجدد رفلکس‌های نخاعی درگیر در کنترل مثانه می‌شود. دو نوع نورومدولاسیون وجود دارد: تحریک اعصاب از طریق عصب تیبیال (PTNS) و نورومدولاسیون ساکرال (Interstim). تحریک عصب تیبیال (PTNS) در مطب انجام می‌شود و معمولاً یک بار در هفته، به مدت 12 هفته، و پس‌ازآن درمان‌های دوره‌ای برای حفظ اثر درمان انجام می‌شود. در این روش یک سوزن کوچک در ناحیه‌ای نزدیک مچ پا قرار می‌گیرد و عصب تحت تحریک الکتریکی قرار می‌گیرد. درمان عصبی ساکرال معمولاً در دو مرحله انجام می‌شود. مرحله اول شامل قرار دادن الکترودهایی در ناحیه ساکروم یا استخوان خاجی است که پس‌ازآن یک ژنراتور کوچک شروع به انتقال پالس‌های الکتریکی می‌کند تا واکنش بیمار ارزیابی شود. اگر 50 درصد یا بیشتر علائم بیمار بهبود یابد، در طی مرحله دوم الکترودهای داخل بدن کاشته می‌شود و یک دستگاه کوچک برای تولید پالس‌های عصبی در داخل بدن قرار می‌گیرد (معمولاً در زیرپوست باسن).

جراحی

جراحی به‌ندرت در درمان مثانه پرکار مورداستفاده قرار می‌گیرد، و در مواقعی پیشنهاد می‌شود که علائم بیمار ناتوان‌کننده باشد یا به سایر روش‌های درمانی پاسخ نداده باشد. جراحی‌ترمیم مثانه (سیستوپلاستی) شایع‌ترین روش جراحی در این خصوص است. در این عمل، سعی می‌شود به کمک بخشی از روده، اندازه مثانه بزرگ‌تر شود.

آیا درمان‌های جایگزینی برای مثانه بیش‌فعال وجود دارد؟

• طب سوزنی: اطلاعات محدودی در خصوص اثر طب سوزنی بر پرکاری مثانه وجود دارد، بااین‌حال، برخی مطالعات نشان داده است که طب سوزنی می‌تواند در کاهش علائم مؤثر باشد.
• درمان‌های گیاهی: در مطالعات کوچک نشان داده شده است، برخی از گیاهان دارویی نیز می‌توانند در بهبود علائم مثانه بیش‌فعال مؤثر باشند.

برای جلوگیری از پرکار شدن مثانه چه اقداماتی را می‌توان انجام داد؟

علت دقیق سندرم پرکاری مثانه شناخته نشده است، بنابراین استراتژی‌های پیشگیری مشخصی نمی‌توان ارائه داد. بااین‌حال، گزینه‌های زیر می‌تواند در برخی افراد از تشدید علائم جلوگیری به عمل آورند:

• کافئین می‌تواند حجم ادرار را افزایش دهد و به‌طور بالقوه باعث تحریک مثانه شود. حذف مصرف کافئین می‌تواند برخی از علائم مثانه پرکار را کاهش دهد.
• برخی از کارشناسان معتقدند که اجتناب از غذاهای خاص مانند شکلات، غذاهای پر ادویه، الکل، نوشابه‌های گازدار و آجیل، می‌تواند در جلوگیری از نشانه‌های مثانه بیش‌فعال مفید باشد. برخی محققین نیز توصیه می‌کنند افراد مبتلا به پرکاری مثانه، مصرف فیبرها را در رژیم غذایی خود افزایش دهند. محدود کردن مصرف مایعات نیز می‌تواند تکرر ادرار را کاهش دهد.
• افزایش وزن می‌تواند فشار بیشتری بر مثانه تحمیل کند درنتیجه می‌تواند باعث بی‌اختیاری ادرار شود؛ بنابراین کاهش وزن می‌تواند در کاهش بی‌اختیاری ادرار مؤثر باشد.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”