کیست بیضه (اسپرماتوسل) توده حاوی مایع است که معمولاً دردناک نیست و نزدیک بیضهها ایجاد میشود. در بیشتر موارد این کیستها سرطانی نیستند. کیستها در قسمت بالا و پشت بیضهها ایجاد میشوند ولی از بیضهها جدا هستند. کیست بیضه تودهای نرم است که حاوی مایع شیریرنگی میباشد و معمولاً اسپرم در آن وجود دارد. در صورتی که اندازه کیست بیضه به قدری باشد که باعث ایجاد درد شود، بایستی جهت درمان آن اقدام شود. کیستهای بیضه معمولاً به عنوان یک عارضه خطرناک محسوب نمیشوند.
رشد و انتقال اسپرم بوسیله دستگاه تناسلی انجام میشود. اختلال در دستگاه تناسلی میتواند باعث ایجاد کیست بیضه شود. ممکن است کیستی که در اسکروتوم (کیسه بیضه) ایجاد میشود خطری به همراه نداشته باشد و یا امکان دارد نشانهای از یک عارضه خطرناک باشد. جهت تعیین نوع کیست و انتخاب گزینه مناسب درمانی، به ارزیابی پزشکی نیاز است. برای مثال کیستی که در اثر سرطان بیضه ایجاد شده باشد خطرناک است و به درمان نیاز دارد. موارد دیگر مانند واریکوسل میتوانند باعث ایجاد درد و اختلال در عملکرد دستگاه تناسلی شوند. اسپرماتوسل یا کیست بیضه سرطانی نیست و باعث افزایش احتمال سرطان بیضه نمیشود.
دلایل ایجاد کیست بیضه
دلیل ایجاد کیست بیضه به طور دقیق مشخص نمیباشد. طبق بررسیهای انجام شده، این نوع کیست امکان دارد در اثر انسداد یکی از لولههای داخل اپیدیدیم که وظیفه انتقال و ذخیره اسپرم در بیضه را به عهده دارد ایجاد شود.
احتمال ایجاد کیست بیضه در چه افرادی بیشتر است؟
مردانـی که مادرانـشان در دوران بـارداری جهــت جـلوگیـری از سـقط جنـین و دیگر مشکـلات ناشـی از بـارداری از داروی دیاتیـل استیل بسترول استفاده کردهاند، بیشتر از سایرین در معرض ایجاد کیست بیضه قرار دارند. به علت نگرانی در مورد افزایش خطر ابتلا به سرطان واژن در زنان استفاده از این دارو متوقف شده است.
نشانههای کیست بیضه
کیست بیضه یا اسپرماتوسل معمولاً باعث ایجاد هیچ علائمی نمیشود و امکان دارد اندازه آن تغییر نکند. در صورتی که اندازه کیست بیضه افزایش پیدا کند، ممکن است علائم زیر ایجاد شوند:
- دردناک شدن بیضه
- احساس سنگینی در بیضه (در طرفی که کیست ایجاد شده است)
- وجود توده در قسمت پشت و بالای بیضه
عوارض ناشی از کیست بیضه
معمولاً کیست بیضه باعث ایجاد عوارض نمیشود. ولی در صورتی که اندازه کیست بیضه افزایش پیدا کند و باعث ایجاد درد بشود، بایستی از جراحی جهت خارج کردن کیست استفاده شود. امکان دارد خارج کردن کیست توسط جراحی باعث آسیبدیدگی اپیدیدیم یا مجرای وابران شود (این مجرا، اسپرم را از اپیدیدیم به آلت تناسلی انتقال میدهد). اپیدیدیم مجرای بلندی است که وظیفه ذخیره اسپرم را به عهده دارد. آسیبدیدگی اپیدیدیم و یا لوله انتقال اسپرم میتواند باعث کاهش قدرت باروری بشود. به ندرت امکان دارد که پس از جراحی، کیست بیضه دوباره ایجاد شود.
نحوه معاینه بیضهها
بهترین زمان جهت معاینه بیضه، هنگام حمام آب گرم یا پس از حمام میباشد. حرارت آب باعث شل شدن کیسه بیضه شده و در این حالت تشخیص هر گونه مورد غیر طبیعی راحتتر میشود. پس از حمام موارد زیر را انجام دهید :
- در مقابل یک آینه بایستید. وجود هر گونه ورم در کیسه بیضه را ارزیابی کنید.
- به کمک هر دو دست بیضهها را بررسی کنید. انگشتان اشاره و میانی را زیر بیضه بگذارید و انگشتان شست هر دو دست را روی بیضه قرار دهید.
- به آرامی بیضه را بین انگشتان شست و انگشتهای دیگر مالش دهید. توجه داشته باشید که بیضهها معمولاً صاف و تا حدی سفت هستند و شکل آنها به صورت بیضی میباشد. همچنین کاملاً طبیعی است که یکی از بیضهها کمی از بیضه دیگر بزرگتر باشد. اپیدیدیم نیز یکی از قسمتهای طبیعی اسکروتوم (کیسه بیضه) محسوب میشود.
معاینه بیضه باعث میشود تا بیمار با شکل بیضهها آشنا شده و هر گونه تغییر ایجاد شده در آنها را تشخیص دهد. در صورت وجود هر گونه برآمدگی بایستی هر چه سریعتر به پزشک مراجعه شود.
معاینه مداوم بیضه توسط بیمار اهمیت زیادی دارد؛ ولی بیمار بایستی حتماً بوسیله پزشک نیز معاینه شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
با توجه به این که اسپرماتوسل یا کیست بیضه معمولاً علائمی در فرد ایجاد نمیکند، امکان دارد این عارضه تنها در زمان معاینه توسط خود بیمار یا توسط پزشک تشخیص داده شود.
پزشک بایستی جهت رد احتمال بیماریهای خطرناک مانند سرطان بیضه، هر گونه توده در کیسه بیضه را بررسی کند. در صورت وجود درد یا ورم در کیسه بیضه فرد باید به پزشک مراجعه کند. عارضههای متعددی میتوانند باعث ایجاد درد در بیضه شوند و برخی از این عارضهها به درمان فوری نیاز دارند.
تشخیص کیست بیضه
تشخیص کیست بیضه به معاینه توسط پزشک نیاز دارد. اگرچه کیست بیضه معمولا دردناک نیست، ممکن است در زمان معاینه درد ایجاد شود. جهت تشخیص کیست بیضه امکان دارد آزمایشهای زیر انجام شوند :
- ترانس ایلومینیشن (تابش نوری). در این روش پزشک به کمک عبور نور از کیسه بیضه، عارضه را تشخیص میدهد. در صورت وجود کیست بیضه، تابش نور مشخص میکند که توده از مایع پر شده است.
- سونوگرافی. چنانچه مشاهده دقیق کیست بیضه به کمک تابش نور امکانپذیر نباشد، تشخیص عارضه به کمک سونوگرافی انجام میشود. در این روش از امواج صوتی با فرکانس بالا جهت ایجاد تصاویر استفاده میشود؛ از سونوگرافی جهت رد احتمال تومور بیضه یا دلایل دیگر ورم کیسه بیضه استفاده میشود.
چه زمانی درمان لازم است؟
با توجه به این که کیست بیضه باعث ایجاد درد نمیشود و در بیشتر موارد شخص متوجه وجود آن نمیشود، معمولاً این عارضه به درمان نیازی ندارد. امکان دارد در برخی از مردان علائمی مانند درد یا افزایش اندازه کیست مشاهده شود. در چنین مواقعی بیمار بایستی جهت درمان به پزشک مراجعه کند. گزینههای درمانی مختلفی جهت درمان کیست بیضه وجود دارند.
راههای درمان کیست بیضه
با وجود این که کیست بیضه خود به خود بهبود پیدا نمیکند، در بیشتر مواقع این عارضه به درمان نیازی ندارد. معمولاً کیست بیضه باعث ایجاد درد یا عوارض دیگر نمیشود. در صورت وجود درد، امکان دارد پزشک مصرف داروهایی مانند استامینوفن (تایلنول) یا ایبوپروفن (ادویل، موترین آی بی) را توصیه کند.
درمان به کمک جراحی
معمولاً از جراحی اسپرماتوسلکتومی به کمک بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی جهت درمان کیست بیضه به صورت سرپایی استفاده میشود. در این روش جراح برشی در کیسه بیضه ایجاد کرده و کیست بیضه را از اپیدیدیم جدا میکند.
پس از جراحی، جهت محافظت از بیضه امکان دارد پزشک استفاده از بیضهبند را توصیه کند. همچنین بیمار بایستی موارد زیر را طبق دستور پزشک انجام دهد:
- استفاده از پک سرد یا کیسه یخ به مدت دو تا سه روز جهت کاهش ورم
- مصرف داروهای مسکن به مدت یک یا دو روز
- مراجعه بیمار جهت پیگیری معاینه بین یک تا سه هفته پس از جراحی
امکان دارد پس از جراحی قدرت باروری کاهش پیدا کند. عوارض پس از جراحی شامل آسیبدیدگی اپیدیدیم یا لوله انتقالدهنده اسپرم (مجرای وابران) میباشد. همچنین امکان دارد پس از جراحی، دوباره کیست بیضه ایجاد شود.
آسپیراسیون و اسکلروتراپی
به ندرت امکان دارد از روشهای درمانی دیگری مانند آسپیراسیون و اسکلروتراپی استفاده شود. در روش درمانی آسپیراسیون، سوزن مخصوصی وارد کیست بیضه شده و مایع موجود در آن خارج میشود.
چنانچه کیست بیضه دوباره ایجاد شود، پزشک مایع را بوسیله آسپیراسیون دوباره خارج کرده و سپس ماده شیمیایی تحریککنندهای را داخل کیست تزریق میکند (اسکلروتراپی). این ماده شیمیایی باعث زخم شدن بافت کیست بیضه میشود و در نتیجه فضای داخل کیست بیضه بوسیله بافت زخم اشغال میشود و خطر بازگشت کیست بیضه کاهش پیدا میکند.
پس از اسکلروتراپی امکان دارد اپیدیدیم دچار آسیبدیدگی شود. همچنین امکان بازگشت کیست بیضه نیز وجود دارد.
حفظ قدرت باروری
جراحی میتواند باعث آسیبدیدگی اپیدیدیم یا مجرای وابران شود. اسکلروتراپی نیز میتواند به اپیدیدیم آسیب وارد کند و در نتیجه امکان دارد قدرت باروری کاهش پیدا کند. به همین علت امکان دارد تا زمان بچهدار شدن، از این روشهای درمانی استفاده نشود. همچنین بیمار میتواند در صورت وجود کیست بیضه در ارتباط با مزایا و معایب روش بانک نگهداری اسپرم با پزشک مشورت کند.
اقدامات مورد نیاز پس از درمان کیست بیضه
بیمار بایستی به مدت 1 تا 2 هفته پس از جراحی از بیضهبند استفاده کند. برای کاهش ورم استفاده از پک سرد به مدت 2 تا 3 روز توصیه میشود. معمولاً برای تسکین درد 1 تا 2 روز پس از جراحی بیمار میتواند از داروی مُسکن استفاده کند. بیمار تا 48 ساعت پس از جراحی نباید استحمام کند.
جراح 1 تا 3 هفته پس از جراحی برای جلسات بعدی معاینه برنامهریزی میکند. ورم کیسه بیضه طبیعی میباشد. امکان دارد ورم برای مدت 2 تا 21 روز ادامه داشته باشد. عموماً پس از جراحی عوارضی ایجاد نمیشود؛ ولی امکان دارد تب، عفونت، خونریزی و درد مداوم ایجاد شود. در هر 10 مورد از 25 مورد کیست بیضه، امکان بازگشت عارضه وجود دارد. احتمال انسداد اپیدیدیم نیز وجود دارد و میتواند منجر به کاهش قدرت باروری شود. به همین دلیل مردانی که تمایل به بچهدار شدن دارند نباید از این روش درمانی استفاده کنند.
جلوگیری از ایجاد کیست بیضه
اگرچه هیچ روشی برای جلوگیری از ایجاد کیست بیضه وجود ندارد، مردان بایسـتی هر ماه کـیسه بیـضه خود را جـهت تشخیص هر گونه تغییرات معاینه کنند. وجود هر گونه توده در کیسه بیضه بایستی معاینه و بررسی شود.
پزشک نحوه انجام معاینه بیضه در منزل را به مردان آموزش میدهد. به این ترتیب فرد میتواند وجود هر گونه توده در کیسه بیضه را تشخیص دهد.