[sbu_post_image]
آناتومی و وظایف کلیه و مجاری ادرار به بیان ساده
2 عدد کلیه در بدن انسان وجود دارد که هر یک به شکل عضوی لوبیا مانند و به رنگ قهوه ای متمایل به بنفش در بخش پشتی شکم در هر طرف ستون مهره ها (بین مهره دوازدهم و مهره سوم کمری) قرار گرفته اند. در اکثر افراد، کلیه راست کمی پایین تر از کلیه چپ واقع شده است. هر کلیه حدود 10 تا 12 سانتی متر طول، 5تا 5/7 سانتی متر عرض، 5/2 سانتی متر ضخامت و 150 گرم وزن دارد و اندازه و شکل آن تقریباً شبیه ماوس معمولی کامپیوتر است. سمت جانبی (پهلویی) کلیه، محدب و سمت داخلی (شکمی) کلیه، مقعر و دانه دار است. هر کلیه در یک غشای شفاف موسوم به کپسول کلیه محصور شده است.
غشای کلیه موجب محافظت از آن در برابر ضربه و عفونت ها می شود. کلیه به 2 منطقه ی اصلی تقسیم می شود که عبارتند از: منطقه ی روشن تر بیرونی موسوم به قشر (کورتکس) کلیه (renal cortex) و منطقه ی تیره تر داخلی به نام مدولای کلیه (renal medulla). (مدولا به معنی مغز یا درونی ترین بخش هر عضو است).
در داخل مدولا، 8 عدد یا بیشتر هرم کلیوی (renal pyramid) قرار دارند که به شکل بخش های مخروطی دیده می شوند. مناطق واقع در بین این مخروط ها ستون کلیوی (renal columns) نام دارند. حفره ای موسوم به لگنچه ی کلیه (renal pelvis)در سطح مقعر (دندانه دار) هر کلیه قرار دارد که در ادامه، به میزانی (حالِب؛ ureter) تبدیل می شود.
برای تشخیص بیماری چه آزمایشهایی لازم است؟ هیچ یافته آزمایشگاهی خاص، شناساننده بیماری شب ادراری نیست با این حال باید علل عضوی نظیر عفونت های ادراری و نیز ناهنجاری های ساختمانی مادرزادی رد شود. جهت بررسی و رد علل عضوی، پزشک آزمایش کامل ادرار، کشت ادرار، قند خون و در بعضی موارد آزمایشات دیگری درخواست می نماید. در بعضی موارد نیز مطالعات رادیوگرافی ساده یا با ماده حاجب نیز ضروری خواهد بود.
سیر و پیش آگهی (عاقبت) بیماری چگونه است؟ شب ادراری اولیه به شرطی که علت عضوی در کار نباشد خود به خود با بزرگ شدن طفل و به مرور زمان و حتی با استفاده از هرگونه درمان برطرف خواهد شد. (از هر هفت کودک در طی یک سال یک کودک بهبودی خواهد یافت). اما به خاطر مشکلاتی که این بیماری برای کودک و والدین وی ایجاد می کند استفاده از روش های درمانی توصیه می شود. بی اختیاری ادراری ثانویه معمولاً بین 8-5 سالگی شروع می شود و اگر دیرتر شروع شود (به خصوص در بزرگسالی) باید در پی یافتن علل عضوی برآمده و به درمان آنها پرداخت. در بعضی مواقع ممکن است در بچه هایی که خود به خود یا با درمان بهبود یافته اند، بی اختیاری مجدداً عود کند.
علائم شب ادراری
علائم بیماری چیست؟ علامت بالینی بیماری، ادرار کردن در لباس و رختخواب در هنگام شب است که غالباً گاه گاه و در بعضی موارد هر شب اتفاق می افتد. در بعضی موارد علائم دیگر از جمله سوزش موقع ادرار کردن، تکرر ادرار، خون شاشی، زور زدن موقع ادرار کردن، قطره قطره ادرار کردن، جریان باریک ادرار، بی اختیاری به هنگام زور زدن و سرفه و دویدن و بلند کردن اشیاء، کنترل ضعیف روی اجابت مزاج و خیس بودن دائمی شلوار بچه، ممکن است وجود داشته باشد. در مواردی که این علائم وجود دارد به احتمال قوی مشکل شب ادراری کودک به دلیل عضوی و ثانویه است.
عوارض شب ادراری
آیا شب ادراری به علت کوچکی مثانه است؟ مثانه کوچک به خودی خود دلیلی برای شب اداری محسوب نمی شود ولی کودکان مبتلا به شب ادراری نسبت به کودکان سالم ادرار کمتری را در مثانه خود نگه می دارند یعنی کودک عادت کرده است که زمانی که مثانه اش نیمه پر است ادرار خود را دفع کند. انجام روش فاصله گذاری و تربیت مثانه در این گونه بچه ها مفید خواهد بود. به این معنی که کودک را تشویق می کنیم تا هر روز نیم ساعت فواصل ادرار کردن را زیاد کند. اغلب کودکانی که قادر باشند 5/2 تا 3 ساعد در طی روز بین دفعات ادرار کردن فاصله بگذارند می توانند از مشکل شب ادراری خلاص شوند. انجام این روش معمولاً به چند هفته وقت نیاز دارد و در طول انجام این روش بعضی مواقع ممکن است بچه خود را خیس کند.
بی اختیاری ادرار سر ریز
در این حالت مثانه خیلی پر شده است و ادرار به صورت قطره قطره به طور غیر ارادی می ریـــزد. زمانی که فرد به دستشویی می رود ادرار به طور کامل خالی نمی شود. این حالت بیشتر در مردها دیده می شود که دلیل آن تنگ شدن مجرای ادرار به خاطر بزرگ شدن غدهٔ پروستات است.
بی اختیاری ادرار استرسی
در این حالت هنگام عطسه، سرفه، خنده و برخاستن از زمین، بی اختیار چند قطره ادرار خارج می شود. این حالت در زن ها خیلی بیشتر است که ممکن است به علت عفونت ادراری ،تغییرات مجرای ادرار با افزایش سن و یا زایمان های متعدد باشد.
درمان بی اختیاری ادرار
ـ این مشکل قابل حل است پس برای برطرف شدن آن حتماً به پزشک مراجعه کنید.
ـ در طول روز ۶ تا ۸ لیوان مایعات بنوشید.
ـ بعد از ساعت ۸ شب از نوشیدن مایعات خودداری کنید.
ـ در زمان ادرار کردن عضلات شکم را سفت کنید. سپس به آرامی با دست زیر شکم را به سمت پایین فشار دهید. این فشار به مثانه منتقل شده و به تخلیه ادرار کمک می کند.
برای درمان بزرگی غدهٔ پروستات به موقع مراجعه کنید.سرطان پروستات ممکن است علائمی شبیه بزرگی پروستات داشته باشد.سرطان پروستات اگر زود تشخیص داده شود، درمان می شود.
ـ لباس های آزاد و راحت بپوشید.
ـ عضلات کف لگن را تقویت کنید .
ـ مثانه را تقویت کنید.
نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از عفونت ادراری لازم است .
منبع : پزشک بی اختیاری ادرارتهران، کتاب راهنمای پزشکی خانواده- بیماری های کلیه و مجاری ادرار
