وظایف کلیه و مجاری ادرار چیست

[sbu_post_image]

وظایف کلیه و مجاری ادرار

 آناتومی و وظایف کلیه و مجاری ادرار به بیان ساده

2 عدد کلیه در بدن انسان وجود دارد که هر یک به شکل عضوی لوبیا مانند و به رنگ قهوه ای متمایل به بنفش در بخش پشتی شکم در هر طرف ستون مهره ها (بین مهره دوازدهم و مهره سوم کمری) قرار گرفته اند. در اکثر افراد، کلیه راست کمی پایین تر از کلیه چپ واقع شده است. هر کلیه حدود 10 تا 12 سانتی متر طول، 5تا 5/7 سانتی متر عرض، 5/2 سانتی متر ضخامت و 150 گرم وزن دارد و اندازه و شکل آن تقریباً شبیه ماوس معمولی کامپیوتر است. سمت جانبی (پهلویی) کلیه، محدب و سمت داخلی (شکمی) کلیه، مقعر و دانه دار است. هر کلیه در یک غشای شفاف موسوم به کپسول کلیه محصور شده است.

غشای کلیه موجب محافظت از آن در برابر ضربه و عفونت ها می شود. کلیه به 2 منطقه ی اصلی تقسیم می شود که عبارتند از: منطقه ی روشن تر بیرونی موسوم به قشر (کورتکس) کلیه (renal cortex) و منطقه ی تیره تر داخلی به نام مدولای کلیه (renal medulla). (مدولا به معنی مغز یا درونی ترین بخش هر عضو است).

در داخل مدولا، 8 عدد یا بیشتر هرم کلیوی (renal pyramid) قرار دارند که به شکل بخش های مخروطی دیده می شوند. مناطق واقع در بین این مخروط ها ستون کلیوی (renal columns) نام دارند. حفره ای موسوم به لگنچه ی کلیه (renal pelvis)در سطح مقعر (دندانه دار) هر کلیه قرار دارد که در ادامه، به میزانی (حالِب؛ ureter) تبدیل می شود.

لگنچه ی کلیه

لگنچه ی کلیه، قیفی شکل است و ادرار را از کلیه به داخل حالب هدایت می کند. کالیس (calyxs) ها یا فنجانک های کلیه، نخستین واحدهای سیستم مجاری کلیوی هستند و ادرار را از هرم های مدولا به لگنچه حمل می کنند. خونرسانی به کلیه بوسیله ی شاخه احشایی سرخرگ آئورت شکمی، موسوم به سرخرگ کلیوی (renal artery) که در یک سطح دیسک مهره ای بین مهره ی اول و دوم کمری از آئورت شکمی جدا می شود صورت می گیرد.

هر سرخرگ کلیوی قبل از رسیدن به کلیه به 4 شاخه تقسیم می شود که به کلیه، غده ی فوق کلیه و حالب خون می دهند. کلیه پر از رگ های خونی است و تمام عملکردهای کلیه با حضور خون انجام می شود.

 بازگشت خون به کلیه به وسیله سیاهرگ کلیوی (renal vein) صورت می گیرد که در قسمت جلوی سرخرگ کلیوی قرار دارد و به داخل سیاهرگ اَجوَف تحتانی (inferior vena cava) باز می شود. سپس سیاهرگ اجوف تحتانی پس از دریافت شاخه های مربوط به عضوهای دیگر واقع در زیر دیافراگم به دهلیز راست قلب باز می شود. اعصاب کلیه از یک شبکه عصبی قووی متشکل از رشته های عقده ی سلیاک (coeliac ganglion)، شبکه سلیاک، عقده آئورتی- کلیوی، پایین ترین عصب پشتی احشایی، اولیه عصب احشایی کمر و شبکه ی آئورتی تأمین می شود. شاخه های کلیوی عصب واگ (vagus nerve؛عصب شماره 10 مغزی) به شبکه ی عصبی کلیوی می پیوندند. رگ های لنفاوی کلیه از 3 شبکه لنفاوی مبدأ می گیرند: یک شبکه واقع در بین لوله های کلیوی و اطراف آنها، دومین شبکه واقع در زیر کپسول فیبری کلیه و سومین شبکه واقع در چربی دور کلیه که به طور آزاد با شبکه ی زیر کپسولی ارتباط برقرار می کند.

قشرکلیه

 کورتکس (قشر)کلیه، لایه ی بیرونی بسیار پرعروق و دانه دار کلیه است که تقریباً از 25/1 میلیون گلومرول (glomerulus) و لوله های در هم پیچیده تشکیل می شود. هر گلومرول ساختمانی از رگ های خونی و رشته های عصبی است. لوله های در هم پیچیده (convoluted tubules) کلیه از گلومرول ها تا مجاری ارتباط دهنده و بین کپسول بومن (Bowman’s capsule) و قوس هِنلِه (Loop of Henle) امتداد می یابند. بخش های ابتدایی و انتهایی این لوله ها در هم پیچیده و بخش های صعودی و نزول قوس هنله، صاف هستند. گلومرول ها و لوله های در هم پیچیده کلیه، مواد زاید بدن را از خون تصفیه می کنند و چنان چه مواد مورد استفاده ای در آنها یافت شود، این مواد را به خون بر می گردانند و بقیه مواد را به صورت ادرار دفع می نمایند. اجسام مالپیگی (Malpighian corpuscles) یا اجسام کلیوی (renal corpuscles) اجسامی کوچک، گرد و به رنگ قرمز تیره اند که در قشر (کورتکس) کلیه واقع شده اند و هر یک از آنها به یک لوله ی کلیوی متصل می شود. هر جسم مالپیگی تقریباً 2/0 میلی متر قطر دارد. اجسام مالپیگی بخشی از دستگاه تصفیه ای کلیه را تشکیل می دهند که اجزای غیر پروتئینی پلاسمای خون از طریق آنها وارد لوله های کلیوی می شوند.

عفونت کلیه

عفونت کلیه یکی از بیماری‌ های سخت است. این بیماری معمولا در اثر هجوم باکتری به کلیه اتفاق می ‌افتد.

عفونت کلیه دو نوع حاد و مزمن دارد.

عفونت کلیه یکی از اورژانس‌ های پزشکی تلقی می‌ شود و فرد نیازمند مراقبت ‌های فوری پزشکی است.

این‌ بیماری‌ می‌تواند هر دو جنس‌ را مبتلا سازد ولی‌ در همه‌ سنین‌ در خانم‌ ها شایع ‌تر است‌. عفونت ‌های‌ حاد کلیه‌ در مردان‌ در هر سنی‌ ممکن‌ است‌ حاکی‌ از وجود یک‌ بیماری‌ زمینه‌ ای‌ مانند انسداد مجاری، سنگ کلیه، اختلالات‌ پروستات‌ یا تومور باشد.

پیلونفریت حاد نوعی عفونت باکتریال کلیه است که سبب التهاب بافت و لگنچه کلیه می‌شود. شایعترین علت ایجاد پیلونفریت حاد باکتری اشیرشیاکلی E.Coli می‌باشد (در ۸۰% موارد) از دیگر ارگانیسمهای عامل می‌توان به میکروبهای کلبسیلا ، پروتئوس ، سودومونا ، انتروباکتر و … اشاره کرد. معمولا عامل عفونت‌زا از بخشهای پایینی دستگاه ادراری به بالا صعود می‌کند و سبب درگیری کلیه می‌شود. وجود ریفلاکس (برگشت ادراری به کلیه) موجب افزایش ریسک پیلونفریت حاد می‌شود. گسترش خونی عفونت معمولا به دنبال عفونت خون با استافیلوکوک (سپتی سمی) روی می‌دهد در این حالت بیشتر احتمال دارد که آبسه کلیه ایجاد شود.

علت عفونت كليه

عفونت بالا‌رونده از مجرا يعني ميكروب عفونت‌زا از قسمتهاي پاييني دستگاه ادراري به كليه رفته و ايجاد عفونت مي‌كند. اين حالت در صورت وجود انسداد در مسير ادراري (ناشي از سنگ و اختلال ساختماني) و يا اختلال عملكرد دستگاه ادراري و ريفلاكس (برگشت ادراري) بيشتر اتفاق مي‌افتد.

انتشار از طريق خون كه در نوزادان نقش مهمي دارد و در بزرگسالان به ندرت اين راه نقش دارد. و در اين حالت معمولا آبسه كليه ايجاد مي‌شود.

انتشار از طريق كانال لنفاوي ، نادر است و شواهد اندكي در اين رابطه وجود دارد.

انتشار مستقيم عفونت از اعضاء مجاور : مثلا در آبسه داخل شكمي يا بيماري التهابي لگني ، عفونت ممكن است به كليه منتقل شود.

علایم عفونت کلیه

شروع ناگهانی تب و لرز

درد یک طرفه یا دو طرفه پهلو

علائم عمومی (سردرد ، درد عضلانی و ضعف عمومی و بیحالی

سوزش ادرار ، تکرر ادرار و فوریت در ادرار کردن و ادرار کدر یا خونی و بدبو

تهوع و استفراغ

درد شکمی (کودکان معمولا درد پهلو ندارند و از درد شکمی شکایت دارند)

منبع : متخصص اورولوژی تهران و کتاب راهنمای پزشکی خانواده- بیماری های کلیه و مجاری ادراری