انسداد مجاری ادراری میتواند علامت عارضهای خوشخیم یا جدی باشد. درهر حال انسداد مجاری ادراری مشکلی است که نیاز به درمان دارد.
گرفتگی ممکن است در هر نقطهای از دستگاه ادراری، از جمله نقاط زیر ایجاد شود:
- کلیهها
- حالب: لوله بین کلیه و مثانه
- مثانه
- پروستات (در مردان)
- میزراه: لوله بین مثانه و فضای خارج که مجرای خروج ادرار است.
انسداد مجاری ادراری عموماً پیآمد وجود سنگ یا بزرگ شدن ناحیهای از بدن یا بافت بدخیم است. انسداد را میتوان موقتاً از طریق جایگذاری سوند برطرف کرد، اما درمان دائمی انسداد غالباً نیاز به جراحی دارد. چنانچه انسداد به موقع درمان نشود، ممکن است آسیبی موقتی و دائمی به کلیه وارد شود.
علل انسداد مجاری ادراری
- بزرگ شدن پروستات در مردان که میتواند خوشخیم یا بدخیم باشد.
- سنگ: سنگ ممکن است در کلیه، حالب یا مثانه وجود داشته باشد.
- عفونت
- لخته خون
- بزرگ شدن حالب در زنان باردار
- ضعیف شدن مثانه: مثانه ضعیف نمیتواند ادرار را به بیرون براند. مصرف بعضی داروها یا ابتلا به عارضههای عصبی میتواند علت ضعف مثانه باشد.
- ساختارهای مادرزادی غیرعادی: بافتی غیرعادی ارتباط بین کلیه و حالب را مسدود میکند یا انسدادی را در میزراه به وجود میآورد.
- ایجاد بافت غیرعادی در اثر استفاده از وسایل در دستگاه ادراری، به این عارضه تنگی مجاری ادراری نیز گفته میشود.
- جسم خارجی
- شکستگی لگن در اثر آسیبدیدگی
علائم انسداد مجاری ادراری
- ناتوانی در تخلیه ادرار (احتباس ادرار)
- ضعیف بودن جریان ادرار
- قطع و وصل شدن جریان ادرار
- وجود خون در ادرار
- احساس درد در پهلو یا کمر
- درد گرفتن و یا ورم کردن شکم
تشخیص
پزشکان انسداد مجاری ادراری را معمولاً با توجه به عکس رادیولوژی تشخیص میدهند. آزمایشهای زیر برای تشخیص انسداد مجاری ادراری انجام میشود:
- عکس رادیوگرافی معمولی کلیه
- سونوگرافی کلیه
- CAT اسکن
- پیلوگرام درون وریدی (IVP)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
برای انجام بعضی از بررسیهای فوق لازم است که ماده حاجب به صورت تزریقی یا خوراکی به بیمار داده شود.
تشخیص بزرگ شدن پروستات یا تنگی میزراه
آزمایشهای زیر در تشخیص علت انسداد مجاری ادراری به پزشکان کمک میکند:
- سیستوسکوپی: متخصص اسکوپی را از راه میزراه وارد مثانه میکند.
- نوار مثانه (یورودینامیک): مشکلات عصبی موجود در مثانه و فشار داخل مثانه بررسی میشود.
- بررسیهای مربوط به جریان ادرار: فشار و جریان ادرار خروجی از مثانه بررسی میشود.
- سونوگرافی: مقدار ادرار باقیمانده در مثانه بعد از ادرار کردن بیمار و احساس خالی بودن مثانه اندازهگیری میشود.
راه های درمان انسداد مجاری ادراری
پزشکان درمان مناسب انسداد مجاری ادراری را با توجه به علت ایجاد انسداد توصیه میکنند. گاهی اوقات سوندگذاری در مثانه برای رفع انسداد کفایت میکند ـ سوند لوله نرمی است که وارد میزراه میشود. چنانچه عفونت یا بزرگ شدن پروستات علت انسداد باشد، درمان دارویی میتواند به رفع انسداد کمک کند.
استنتگذاری یا جایگذاری لوله
اگر انسداد در کلیه یا حالب باشد، لوله یا استنت در حالب، بین کلیه و مثانه قرار داده میشود تا به این ترتیب ادرار بتواند رو به بیرون جریان پیدا کند. متخصص برای استنتگذاری، اسکوپ مجهز به منبع نور را وارد میزراه میکند.
در روش دیگر لوله از پشت وارد کلیه میشود. جایگذاری این لولهها انسداد حالب را موقتاً برطرف میکند. سپس عمل دومی برای رفع کامل علت انسداد انجام میشود. جایگذاری اسکوپ در کلیه از پشت یا در حالب از راه مثانه این امکان را برای پزشک فراهم میکند تا ضایعههای مسدود کنندهای مانند سنگ یا تومور را بردارد. شاک ویوتراپی نیز روش دیگری است که برای خرد کردن سنگهای کوچک به کار برده میشود.
جراحی باز
گاهی اوقات لازم است که جراحی باز برای رفع انسداد مجاری ادراری انجام شود، به خصوص اگر سنگ کلیه بسیار بزرگ باشد؛ همچنین جراحی گاهی برای درمان بزرگی پروستات ضرورت مییابد. انسداد ناشی از بافت فیبری نوعی از تنگی مجاری ادراری است که باید به روش جراحی باز ترمیم شود. برای درمان مشکلات مادرزادی مربوط به تنگی محل اتصال بین کلیه و حالب باید برش کوچکی روی بدن کودک ایجاد شود تا زخم به خوبی التیام یابد.
درمان انسداد کلیه
انسداد کلیه معمولاً از روی درد و احتمالاً عفونت یک سمت بدن تشخیص داده میشود و اگر کلیه دیگر سالم باشد، انسداد یک کلیه عملکرد کلی کلیه را تهدید نمیکند. بااین حال انسداد همزمان هر دو کلیه میتواند باعث نارسایی کلیه شود، نارسایی کلیه به درمان فوری نیاز دارد. چنین انسدادی عموماً پیآمد بزرگ شدن پروستات، نارسایی مثانه یا دیگر علل انسداد میزراه است.
درمان معمولاً با سوندگذاری برای تخلیه ادرار شروع میشود و رفع علت اصلی انسداد بعد از پایدار شدن موقعیت توصیه میشود. متداولترین عملی که در این موقعیت انجام میشود، جراحی تراشیدن پروستات از طریق مجرا (TURP) است؛ جراح برای دیدن پروستات از داخل از اسکوپ استفاده میکند و بافت مسدود کننده را تکه تکه برمیدارد، این کار مانند تراشیدن سیب از داخل است. در روش مشابه از لیزر استفاده میشود.
مراقبتهای بعد از جراحی
فعالیت
فعالیت بعد از جراحی مهم است. در ابتدا پرستار در نشستن روی تخت و صندلی به بیمار کمک میکند و با توجه به این که بیمار چقدر میتواند این فعالیت را تحمل کند، او را تشویق میکند که با عصا یا کمک بایستد و در نهایت به تنهایی کمی راه برود. فعالیت آهسته به تسهیل فرآیند التیام بعد از جراحی کمک میکند.
عملکرد روده
عملکرد روده به دلیل بیهوشی جراحی و مصرف داروهای مسکن بعد از جراحی مختل میشود. چند ساعت طول میکشد تا اثر داروی بیهوشی از بین برود و برخی بیماران دچار خشکی دهان و یا حالت تهوع میشوند.
اگر حالت تهوع داشتید، حتماً موضوع را به پرستار اطلاع بدهید تا داروی مناسب برای رفع این حالت به شما بدهند.
معده هنوز در حالت “به هوش آمدن” است و به تدریج و ظرف چند مرحله بیدار میشود؛ این فرآیند در تمام بیماران یکسان نیست. بیماران ابتدا فقط باید چند جرعه کوچک آب بنوشند یا قطعات کوچک یخ در دهان بگذارند. این کار به تامین آب بدن کمک میکند و نوشیدن کمی آب معمولاً باعث حالت تهوع نمیشود. وقتی معده بیدار میشود، بیمار شروع به آروغ زدن میکند.
پرستار و پزشک معمولاً از بیمار میپرسند که آیا باد از او خارج شده است یا خیر و به صدای شکم بیمار گوش میدهند. با توجه به این معاینات میتوان متوجه شد که روده در حال بیدار شدن است.
اجابت مزاج آخرین مرحله این فرآیند است که در بیماران مختلف به شکلهای گوناگون رخ میدهد و ممکن است چند روز طول بکشد.
سوند
ممکن است سوندگذاری بعد از جراحی انجام شود. برخی بیماران فقط یک یا دو روز بعد از جراحی به سوند نیاز دارند. سوند قبل از ترخیص کشیده میشود و اطمینان حاصل میشود که بیمار میتواند بدون مشکل ادرار کند. بعد از بسیاری از جراحیهای کلیه یا دستگاه ادراری عادی است که خون تا چند روز در ادرار مشاهده شود. اگر بیمار آب فراوان در دوران نقاهت بنوشد، ادرار به تدریج شفاف میشود.
برخی بیماران با سوند فولی به خانه برمیگردند. چنانچه پروستات برداشته شده باشد، سوند باید هفت تا ده روز در جای خود باقی بماند تا زخم فرصت التیام پیدا کند. پرستار روش استفاده از سوند را به بیمار و خانوادهاش آموزش میدهد.
یبوست
یبوست مشکل نسبتاً شایعی بعد از جراحی است. در مدت بستری بودن در بیمارستان هر روز داروی ملین به بیمار داده میشود و هنگام ترخیص نیز داروی مناسب برای استفاده در منزل برای او تجویز میشود. نوشیدن مایعات کافی، آرام راه رفتن و خوردن میوه و آب میوه به دفع کمک میکند، در صورت لزوم میتوانید شیر مگنزیا را از داروخانه تهیه کنید. اگر جراحی پروستات انجام دادهاید، هیچ چیزی مانند شیاف یا تنقیه را وارد مقعد و راست روده نکنید، چون ممکن است آسیب ببینید.
مصرف مسکنهای مخدر میتواند باعث یبوست شود، بنابراین اگر درد شدید ندارید، بهتر است به مصرف تایلنول یا داروهای ضدالتهابی تجویز شده مانند ادویل، مورتین، ایبوپروفن و الیو اکتفا کنید.
سرفه کردن و تنفس عمیق
پزشکان توصیه میکنند که تمرینهای سرفه کردن و تنفس عمیق را بعد از جراحی انجام دهید و از دستگاه اسپیرومتر تشویقی استفاده کنید. به این ترتیب هوا به انتهای ریهها میرسد و مخاط پاک میشود. بعد از سومین نفس عمیق بهتر است شکمتان را با دست یا بالش نگه دارید و سرفه کنید تا مخاط احتمالی بیرون بیاید. این تمرین از ابتلا به ذاتالریه جلوگیری میکند. پرستار روش انجام دادن این تمرین و استفاده از اسپیرومتر تشویقی را آموزش میدهد.
تغذیه
بعد از آن که معده توانست مایعات ساده را تحمل کند، میتوانید غذاهای بیشتری را که میتوانید تحمل کنید، به برنامه غذاییتان اضافه کنید. غذاهای ساده انتخاب کنید، تعداد وعدههای غذایی را افزایش و حجم وعدهها را کاهش دهید. تا موقع بهبودی کامل بهتر است غذاهایی میل کنید که هضمشان آسان است. اگر قند دارید یا پرهیز غذایی خاصی را باید رعایت کنید، با متخصص تغذیه مشورت کنید.
تخم مرغ، نان تست، فرنی گندم یا جو دوسر، ساندویچ مرغ یا بوقلمون، عصاره، سبزیجات نرم، سیب زمینی، برنج، میوه و ژله از جمله غذاهایی هستند که هضمشان آسان است.
مایعات
مایعات فراوان بنوشید، البته اگر پزشک پرهیز از مایعات را توصیه نکرده است. آب بهترین گزینه است.
کنترل درد
اگر درد داشتید، محل درد و شدت آن را به پرستار اطلاع بدهید. به دردتان از یک تا ده نمره بدهید، ده برای شدیدترین درد و یک برای خفیفترین درد به کار برده میشود.
هر وقت درد داشتید، مسکن درخواست کنید. مسکن ابتدا در سرم تزریق میشود. وقتی معده فعال شد و توانستید مایعات و غذاها را تحمل کنید، داروی خوراکی برای کنترل درد دریافت میکنید.
برخی بیماران نیازی به داروی مسکن مخدر ندارند و میتوانند درد را با مصرف تایلنول و قرص ضدالتهاب تحمل کنند. اثر قرص معمولاً بیشتر از دارو های تزریقی است. قبل از آن که مرخص شوید، با پزشک معالجتان درباره مصرف داروهای غیرمخدر و بدون نسخه مشورت کنید.