هر حالب، لوله‌ای کوچک به طول 25 سانتی متر است که ادرار را از لگنچهی کلیه مثانه منتقل می کند. این لوله از لگنچه ی کلیه، در امتداد دیواره خلفی شکمی که در پشت پریتوئن پاریتال قرار دارد، پایین میاید و وارد مثانه واقع در سطح تحتانی و خلفی میشود.
دیوار حالب از سه لایه تشکیل شده است. لایه بیرونی، پوشش فیبری، یک لایه پشتیبان از بافت پیوندی فیبری لایه میانی، یعنی پوشش ماهیچه ای که از عضله دایره ای داخلی و صاف و طولی بیرونی تشکیل شده است. عملکرد عمده‌ی این لایه به صورت حرکت حلقوی است: به جلو راندن ادرار. لایه داخلی، مخاط، اپیتلیوم انتقالی است که با رویه‌ی داخلی لگن کلیه و مثانه پیوسته و متوالی است. این لایه مخاط را ترشح میکند و سطح سلول‌ها را میپوشاند و از آن محافظت میکند.
در صورت بروز هر یک از اختلالات حالب، عبور ادرار مسدود شده و می تواند باعث بروز بیلونفریت (التهاب کلیه ناشی از عفونت)، از بین رفتن عملکرد کلیه یا تشکیل توده‌های کلیوی (سنگ کلیه) شود. درمان از طریق قرار دادن سوند (لوله مخصوص)، استنت (یک نگه دارنده و پایه برای نگه داشتن عروق یا لوله ها) یا از طریق عمل جراحی امکان پذیر است. اگر عفونت یافت شود، اغلب داروهای آنتی بیوتیک تجویز می شود.
انواع مشکلات حالب
بیماریهای مادرزادی مجاری ادرار
- انسداد محل اتصال لگنچه به حالب
- کلیه دوبلکس یا حالب دوگانه (دوشاخه)
- حالب نابجا
- اورتروسل
- ریفلاکس وزیکویورترال یا رفلاکس ادراری
- مگا اورتر (بزرگ شدگی حالب)
- حالب رتروکاوال
- حالب رتروایلیاک
- دیورتیکول حالبی، دریچه های حالبی، تنگی حالب، پیج خوردگی حالب
- سیستم پیروکالیزالی خارج از کلیه
تروما
- آسیب به حالب
- آسیب های ایاتروژنیک حالب
بیماریهای خوش خیم حالب
- سنگ‌های حالب
- تنگی مجاری ادراری (حالب)
- فیبروزرتروپریتوئن: (Morbus Ormond)
- کیست حالب
تومورهای بدخیم حالب
- سرطان سلول انتقالی دستگاه ادراری فوقانی
سنگ حالب چیست؟
یک سنگ حالبی در کلیه شکل میگیرد و از حالب پایین میرود و در آنجا گیر میکند. حالب لوله‌ای است که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل میکند. هنگامی که ادرار شما حاوی مقادیر زیادی مواد معدنی و نمک باشد، سنگ‌هایی در سیستم ادراری میتوانند تشکیل شوند. سنگ‌های حالب میتوانند از بلورهای اسید اوریک، کلسیم، فسفات یا اگزالات ساخته شوند.
حالب دوگانه (دوشاخه) چیست؟
حالب دوگانه یا دوپلاکسیون حالب، همچنین به عنوان سیستم جمع آوری مضاعف یا کلیه دوبلکس شناخته میشود، شایع‌ترین نقص مادرزادی در مجاری ادراری است. هم پسران و هم دختران میتوانند دچار این عارضه شود، اما این بیماری در دختران شایع‌تر است.
حالب ها، لوله‌های باریک و بلندی هستند که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند. به طور معمول یک حالب از هر کلیه خارج شده و به مثانه منتهی میشود. در مورد حالب‌های دوگانه، و حالب یک کلیه منفرد را تخلیه می‌کنند. یک حالب قسمت فوقانی کلیه را تخلیه و دیگری قسمت زیرین را تخلیه میکند. این بیماری ممکن است یک یا هر دو کلیه را مبتلا کند.
دوپلاکسیون حالب می‌تواند از یکی از دو شکل زیر باشند:
- ناقص: دوحالب جداگانه به کلیه متصل هستند اما در فاصله کمی از کلیه به هم می‌پیوندند تا یک مجرای منفرد تشکیل شده و وارد مثانه شود.
- کامل: دوحالب جداگانه از یک کلیه یکسان فاصله دارند و جدا از هم باقی می‌مانند.
علت مشکلات حالب
چه چیزی خطر ابتلا به سنگ‌های حالب را افزایش می‌دهد؟
- ننوشیدنمایعات به اندازه کافی (مخصوصاً آب) در طول روز
- ابتلا به عفونت‌های ادراری مکرر
- مصرف بیش از حد برخی از غذاها مانند گوشت، نمک، آجیل و شکلات
- چاقی
- داروهای بخصوصی مانند داروهای مدر، استروئیدها و آنتی اسیدها
- سابقه خانوادگی سنگ کلیه
- یک اختلال کلیوی یا روده‌ای مادرزادی
علل ابتلا به حالب دوگانه
حالب دوگانه یا دوپلاکسیون حالب، به خاطر خطاهایی در تقسیم سلولی در هنگام رشد جنین، وقتی کودک در رحم مادر است، اتفاق می‌افتد. هیچ مدرکی مبنی بر وجود هرگونه نقصی در دوران بارداری وجود ندارد؛ اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این وضعیت می‌تواند از والدین به فرزند منتقل شود. اگر یکی از والدین دارای حالبی دوگانه باشد، شانس کودک در ابتلا به این وضعیت در هنگام تولد، 50 درصد است.
علائم بیماریهای حالب
سنگ‌های حالب
- درد شدید در ناحیه پایین شکم یا کشاله ران
- تهوع و استفراغ
- نیاز مکرر به ادرار کردن و یا به راحتی قادر به ادرار کردن نخواهید بود
- احساس سوزش هنگام ادرار،یا ادرار صورتی یا قرمز
حالب دوگانه
تا زمانی که حالب دو گانه یا دو شاخه به طور عادی ادرار را در مثانه تخلیه میکند، نباید منجر به ایجاد علائمی شود. در صورت بروز علائم، این علائم معمولاً در موارد ابتلا به حالب دوگانه از نوع کامل رخ می‌دهند.
حالب دوگانه با سایر ناهنجاری‌های سیستم ادراری ممکن است رخ دهد. یکی از موارد شایع‌تر، اورﺗﺮوﺳﻞ حالب است. در این شرایط، قسمت انتهای حالب به درستی رشد نکرده و جریان ادرار مسدود میشود. در این مورد، با انباشته شدن ادرار در نقطه‌ای که حالب و مثانه به هم وصل می‌شوند، یک تورم بادکنکی ایجاد میشود. علاوه بر این، ادرار می‌تواند از طریق حالب دوم به سمت کلیه بازگردد که اغلب دارای یک دریچه ضعیف است زیرا در موقعیتی غیر طبیعی به مثانه متصل میشود.
تعدادی علائم نیز ممکن است هنگامی رخ دهند که یکی از حالب اتوپیک (نا به‌جا) باشد، به این معنی که به مکانی غیر از مثانه تخلیه میشود. علائم حالب نا به‌جا شامل موارد زیر است:
- هیدرونفروز: حالب اکتوپیک معمولاً باریک‌تر از حد ممکن است و منجر به انسداد جریان ادرار میشود. ادرار برگشت خورده شده و باعث متورم شدن کلیه و مجاری ادرار میشود.
- عفونت مجاری ادراری (UTI): تخلیه ضعیف ادرار باعث میشود باکتری‌ها راحت‌تر وارد ادرار شده و به مثانه منتقل شوند. عفونت مجاری ادراری منجر به ادرار دردناک میشود.
- ریفلاکس وزیکوئرترال: در این وضعیت، ادرار برمی‌گردد و در جهت اشتباه جریان می‌یابد (به جای پایین رفتن به سمت مثانه، به سمت کلیه می رود). پزشک باید میزان ریفلاکس را درجه بندی کند، زیرا ممکن است کودک یا بیمار بتواند مقدار کمی از ریفلاکس داشته باشد اما در صورت بزرگ بودن ریفلاکس ممکن است به درمان بیشتر و جدیتری نیاز داشته باشد. عفونت‌های کلیوی یا آسیب‌های دیگری می‌تواند از ریفلاکس ناشی شوند.
- بی اختیاری (عدم توانایی در کنترل ادرار):
- در پسران، ممکن است این علائم وجود نداشته باشد زیرا حالب در داخل بدن تخلیه میشود؛ اما علائم دیگری مانند تورم یا عفونت مجاری ادراری ممکن است رخ دهد.
- در دختران، حتی در مواردی که تحت آموزش توالت قرار گرفته‌اند، یک رطوبت عمومی با ادرار وجود دارد. این خیسی و رطوبت، فقط ناشی از دست دادن کنترل و اختیار ادرار نیست، بلکه به خاطر نشت ادرار نیز می‌باشد.
تشخیص
سنگ‌های حالب
پزشک شما را معاینه میکند و در مورد علائم شما سؤال میکند. در مورد سطح فعالیت و غذاهای معمولتان با پزشکتان صحبت کنید. همچنین در مورد هر بیماری و وضعیتی که دارید، به پزشک خود بگویید. همچنین ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشید:
- آزمایش ادرار می‌تواند نشان دهد که آیا خون در ادرارتان وجود داد یا نه. این آزمایشات همچنین ممکن است مقادیر زیادی از مواد تشکیل دهندهی سنگ مانند اسید اوریک را نشان دهند.
- آزمایش خون نشان می‌دهد که کلیه‌های شما چگونه کار می‌کنند. همچنین از این آزمایش‌ها ممکن است برای بررسی میزان کلسیم یا اسید اوریک در خون استفاده شود.
- رادیوگرافییا سی تی اسکن از کلیه ها، حالب‌ها و مثانه نیز ممکن است انجام شود. در این اسکن‌ها، ممکن است به شما مایع کنتراست داده شود که کمک میکند تا تصاویر واضح‌تری گرفته شوند. ممکن است شما به بیش از یک رادیوگرافی نیاز داشته باشید. اگر تا به حال واکنش آلرژیک نسبت به مایع کنتراست داشته‌اید، به پزشک خود گزارش دهید.
حالب دوگانه
حالب دوگانه معمولاً در دوران کودکی مشخص می‌شوند، اما گاهی اوقات این وضعیت تا سنین بزرگ‌سالی کشف نمی‌شوند. علاوه بر این، علائم ممکن است شبیه به علائم بیماریهای دیگر باشد که گاهی اوقات تشخیص مستقیم و صحیح آن کاری دشوار است.
تعدادی آزمایش هستند که میتوانند به کشف حالب دوگانه و شکل خاص آن‌ها کمک کنند:
- سونوگرافی کلیه‌ها و مثانه می‌تواند نشان دهد که آیا تورمی در حالب وجود دارد یا خیر.
- سيستوگرافي با ماده حاجب (Voiding cystourethrogram): یک لوله از طریق حالب (مجاری که ادرار را از بدن خارج میکند) و سپس به مثانه وارد میشود. این لوله با یک محلول رنگی پر شده است که می‌تواند توسط دوربین مخصوص ردیابی شود تا نشان دهد آیا مایعات به سمت کلیه‌ها برمی‌گردند یا خیر.
- سی تی اسکن: اسکن‌های چندگانه در یک تصویر سه‌بعدی از یک ساختار تدوین و قرار داده می‌شوند.
- ام آر آی(MRI): یک مایع رنگی به ناحیه‌ی مورد نظر تزریق شده و ردیابی میشود تا عملکرد کلیه‌ها و دستگاه ادراری را نشان دهد.
درمان مشکلات حالب
سنگ‌های حالب چگونه درمان می‌شوند؟
- NSAID ها، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن به کاهش تورم، درد و تب کمک می‌کنند. این داروها با نسخه‌ی پزشک یا بدون آن قابل دسترسی هستند. NSAID ها، در برخی افراد میتوانند باعث ایجاد خونریزی معده یا مشکلات کلیوی شوند. اگر داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنید، همیشه از پزشک خود بپرسید که آیا NSAID ها برای شما بی خطر هستند یا خیر. همیشه برچسب دارو را بخوانید و دستورالعمل‌ها را رعایت کنید.
- داروهای مسکن نیز ممکن است برای شما تجویز شود. از پزشک خود بپرسید که چگونه این دارو را با خیال راحت و بدون خطری مصرف کنید. برخی داروهای مسکن درد حاوی استامینوفن هستند. بدون مشورت با پزشک از داروهای دیگری که حاوی استامینوفن هستند استفاده نکنید. مصرف بیش از حد استامینوفن ممکن است باعث آسیب کبدی شود. داروی مسکن ممکن است باعث یبوست شود. از پزشک خود بپرسید که چگونه می‌توانید از یبوست جلوگیری یا آن را درمان کنید.
- داروی تهوع ممکن است به آرام کردن معده شما و جلوگیری از استفراغ کمک کند.
- عمل جراحی جهت برداشتن و خارج کردن سنگ حالب ممکن است در صورت عدم دفع سنگ حالب به خودی خود، نیاز باشد.
حالب‌های دوگانه چگونه درمان می‌شوند؟
حالب‌های دوگانه، در اکثر موارد نیازی به درمان ندارند. در صورت لزوم، درمان‌ها شامل موارد زیر است:
-
-
- نفرکتومی: قسمتی یا کل یک کلیه که به درستی کار نمی‌کنند، با روش جراحی برداشته میشود. این عمل، بی‌اختیاری را از بین می‌برد و احتمال ابتلا به عفونت را کاهش می‌دهد. این عمل جراحی فقط باید در شرایطی انجام شود که عملکرد کلیه ضعیف باشد و کلیه دیگر به‌طور عادی کار کند.
- اورِتِروستومی: حالب اکتوپیک یا نا به جا در نزدیکی مثانه تقسیم شده و سپس به مجرای طبیعی قسمت تحتانی کلیه دوخته میشود. این عمل این امکان را فراهم میکند تا ادرار از قسمت فوقانی کلیه به طور عادی تخلیه شود.
- پیوند مجدد مجرای ادراری: مجرای اکتوپیک در نزدیکی قسمت پایین تقسیم شده و به مثانه دوخته میشود. این عمل اجازه می‌دهد تا ادرار به‌درستی تخلیه شود و به سمت عقب نگردد. اشکالاتی که وجود دارد این است که انجام این جراحی بر روی نوزادان کوچک دشوار است و می‌تواند خطر انسداد در آینده را افزایش دهد زیرا مجرای باریک و باریک‌تر میشود.
-
جراحی مشکلات حالب
روش‌های جراحی بیماری‌ها و مشکلات حالب
-
-
- نفروورترکتومی
- پیلوپلاستی باز
-
- پیروپلاستی لاپاروسکوپی
- اورِتِروستومی
- اورتروسیستوستومی
- عمل‌های مگااورتر
- اورتروسکوپی
-
هدف از جراحی مجرای ادراری (حالب) چیست؟
جراحی مجاری ادراری برای اصلاح مشکلات در حالب بیمار انجام میشود و اجازه می‌دهد ادرار به‌درستی جریان یابد.
آیا برای آمادگی قبل از عمل جراحی، کارهایی وجود دارد که باید انجام دهیم؟
پزشک بسته‌ای از اطلاعات را در مورد آنچه باید و نباید در روزهای قبل از جراحی انجام دهید، به شما می‌دهد. این دستورالعمل‌ها شامل این موارد خواهد بود: چه مدت قبل از جراحی باید از خوردن و آشامیدن خودداری کنید، چه زمانی قبل از عمل باید به کلینیک مراجعه کنید، چه چیزی باید همراه خود بیاورید و چه مدت باید در بیمارستان بمانید.
عمل جراحی چگونه انجام میشود؟
روش عمل، بستگی به شرایط شما دارد. اگر انسداد حالب دارید، جراح، مجرای ادرار را از مثانه جدا کرده، انسداد را برداشته و سپس مجدداً مجرای حالب را در دیواره مثانه قرار دهید.
اگر VUR شدید داشته باشید، جراح محل اتصال مثانه و حالب را بازسازی میکند تا از برگشت ادرار به کلیه جلوگیری کند.
جراحی لاپاروسکوپی به کمک رباتیک چگونه انجام میشود؟
در این نوع جراحی، جراح از طریق سوراخ‌های کوچک، ابزارهایی را در شکم بیمار وارد میکند که سپس با استفاده از این ابزارها تحت هدایت یک دوربین کوچک که از طریق برش نیز وارد شده است، مراحل بازسازی انجام میشود.
جراحی سنتی باز چگونه است؟
در یک عمل باز، جراح برشی در شکم ایجاد میکند تا مثانه شما را در معرض دید خود قرار دهد.
کدام روش بهتر است؟
در جراحی لاپاروسکوپی، اندازه برش، میزان درد و مدت زمان لازم برای بستری شدن در بیمارستان کاهش می‌یابد، در حالی که جراحی سنتی باز روشی آزمایش شده برای اصلاح این شرایط، با عوارض بسیار کم می‌باشد. پزشک با شما صحبت خواهد کرد که کدام گزینه برای شما بهتر است.
مدت زمان بهبودی بعد از عمل چقدر طول خواهد کشید؟
مدت زمان بهبودی بعد از عمل بستگی به نوع عمل انجام شده دارد. بیمارانی که تحت عمل جراحی لاپاروسکوپی قرار گرفته‌اند به طور معمول یک یا دو روز را در بیمارستان می‌گذرانند، در حالی که بیمارانی که روش سنتی باز دارند بعد از عمل، سه یا چهار روز را در بیمارستان می‌گذرند.
پس از عمل باید انتظار چه چیزی را داشته باشیم؟
هنگام ترخیص از بیمارستان، بیمار به احتمال زیاد احساس خوبی نخواهد داشت. این کاملاً طبیعی است و بهبودی کامل از جراحی چند روز به طول می‌انجامد. در روزهای بعد از عمل، پرستار شما اطلاعاتی را در مورد نحوه مراقبت از بیمار در اختیار شما قرار می‌دهد.
چه موقع باید با جراح تماس بگیرم؟
در صورت داشتن هر گونه سؤال و با در صورت مشاهده‌ی شرایط زیر، با پزشک خود تماس بگیرید:
-
-
- دمای بیش از 38 درجه سانتی گراد
-
- خونریزی بیش از حد یا تورم سریع
- دردی که با داروهای مسکن تجویز شده برطرف نمی‌شود
-
راه‌های پیشگیری از مشکلات حالب
-
- مایعات بیشتری بنوشید. پزشک ممکن است به شما بگوید که روزانه حداقل 8 تا 12 لیوان مایعات بنوشید. این کار به دفع سنگ‌ها در هنگام ادرار کردن کمک میکند. آب بهترین مایع برای نوشیدن است. در صورت نوشیدن کافی مایعات، ادرار شما روشن و شفاف خواهد بود (زرد نیست).
- هر بار که به دستشویی می‌روید ادرار خود را از صافی بگذرانید. هنگام ادرار کردن، ادرارتان را از صافی یا یک تکه پارچه‌ی نازک بگذرانید تا سنگ موجود را بگیرید. سنگ را به پزشک معالج خود برسانید تا بتواند برای آزمایش به آزمایشگاه بفرستد. این به پزشکتان کمک میکند تا بهترین درمان را برای شما انجام دهند.
- از پزشک خود در مورد هرگونه تغییرات لازمدر تغذیه‌تان سؤال کنید. ممکن است نیاز باشد که مصرف برخی غذاها مانند غذاهای پر سدیم (نمک) یا سرشار از پروتئین را محدود کنید. شاید لازم باشد سبزی‌های سبز برگ، نوشیدنی‌های گازدار یا آبجو را نیز محدود کنید. این تغییرات بستگی به نوع سنگ شما دارد.
- تحرک داشته باشید. در صورت تحرک داشتن،ممکن است سنگ‌های شما راحت‌تر دفع شوند. ورزش نیز می‌تواند به شما در کنترل وزنتان کمک کند. در مورد بهترین فعالیت‌ها برای شما از پزشکتان سؤال کنید.
