یک فوق تخصص اورولوژی، پزشکی است که در زمینه اختلالات دستگاه ادراری زنان و مردان و همچنین اندام‌های تولید مثل آقایان تخصص دارد. اندام‌هایی که تحت قلمرو یک متخصص اورولوژی قرار می‌گیرند شامل کلیه‌ها ، غدد فوق کلیوی ، مجاری ادرار ، مثانه و مجرای پیشاب و همچنین بیضه‌ها ، اپیدیدیم ، غده پروستات و آلت تناسلی در مردان است. از این اندام‌ها در کل به عنوان دستگاه تناسلی یاد می‌شود.
اگرچه اورولوژی در دسته‌ی تخصص جراحی قرار می‌گیرد ، اما به یک دانش قوی در مورد داروهای داخلی ، اطفال ، زنان و زایمان و سایر تخصص‌ها برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات دستگاه تناسلی نیاز است.
فوق تخصص اورولوژی چه بیماری‌هایی را درمان می‌کند؟
فوق تخصص اورولوژی می‌تواند بیماریها و مشکلاتی گوناگونی را در زنان و مردان تشخیص و درمان کند. برخی از این بیماریها، شرایط شناخته شده‌ای هستند که مداوم یا شدید هستند. برخی دیگر، علائم ناشناخته‌ای هستند و علائمی مانند دیسوریا (ادرار دردناک) ، هماتوریا (خون در ادرار) یا تکرر ادرار (نیاز به ادرار در دفعات مکرر) دارند.
برخی از شایع‌ترین مشکلات اورولوژیکی عبارت‌اند از:
- التهاب مثانه یا سیستیت حاد (عفونت مثانه)
- سنگ مثانه (همچنین به عنوان vesical calculus شناخته می‌شود)
- فتق مغبنی (در زیر شکم ایجاد می‌شود)
- سیستیت بینابینی (که به عنوان سندرم درد مثانه نیز شناخته می‌شود)
- سنگ کلیه (همچنین به عنوان کلکولوس کلیوی شناخته می‌شود)
- پیلونفریت (عفونت کلیه)
- سرطان سلول کلیوی (سرطان کلیه)
- عفونت‌های مقاربتی (مانند کلامیدیا یا سوزاک)
- سرطان سلول انتقالی (سرطان مثانه)
- اورتریت (التهاب مجرای ادرار)
- بی‌اختیاری ادرار (از جمله شب ادراری و مثانه بیش فعال)
- عفونت مجاری ادراری (که معمولاً تحت عنوان UTI شناخته می‌شود)
بیماریهای زنان
بیماریهای اوروژیکی که زنان به آن مبتلا می شوند عبارت‌اند از :
- سیستوسل (افتادگی مثانه)
- چسبندگي لابیا –Labial fusion– ( یک نقص مادرزادی که در آن، لب‌های داخلی واژن به هم جوش خورده و چسبیده می‌شوند، که گاهی روی ادرار کردن تأثیر می‌گذارد)
- بی‌اختیاری ادراری پس از زایمان
بیماریهای مردان
بیماریهای ارولوژیکی که مردان به آن مبتلا می‌شوند عبارت‌اند از:
- هایپرپلازی خوش خیم پروستات (بزرگ شدن پروستات)
- اختلال نعوظ
- اپیدیدیمیت (التهاب لوله‌ای که حامل اسپرم از بیضه است)
- اپیسپادیاس (نقص مادرزادی که در آن مجرای ادرار به‌جای انتهای آلت تناسلی، در بالای آلت تناسلی باز می‌شود)
- هیپوسپادیاس (نقص مادرزادی که در آن مجرای ادرار در قسمت تحتانی آلت تناسلی باز می‌شود)
- ناباروری مردان
- بیماری پیرونی (تشکیل بافت اسکار که باعث می‌شود آلت تناسلی به‌طور غیرطبیعی خم شود)
- سرطان پروستات
- پروستاتیت (التهاب پروستات)
- انزال پسرونده(Retrograde ejaculation) (ورود مایع منی به مثانه به جای آلت تناسلی حین ارگاسم)
- سرطان بیضه
- پیچ‌خوردگی بیضه (بیضه پیچ‌خورده)
- اورتروسل (نقص هنگام تولد که مانع جریان طبیعی ادرار از کلیه‌ها به مثانه می‌شود)
- واریکوسل (بزرگ شدن رگ‌ها در کیسه‌ی بیضه)
چه زمانی مراجعه به فوق تخصص اورولوژی لازم است؟
وجود خون در ادرار
اگر در ادرارتان خون دیدید، فوراً به یک متخصص مراجعه کنید. اگر رنگ ادرارتان به رنگ زرد کم رنگ طبیعی نیست ، و به نظر قهوه‌ای ، صورتی یا به رنگ چای می‌رسد، ممکن است حاوی خون باشد. این می‌تواند یک شرایط موقت ناشی از آسیب یا ورزش بیش‌ازحد سنگین باشد. البته این مورد می‌تواند نشانه‌ای از یک شرایط بسیار جدی‌تری نیز باشد ، مانند:
- عفونت مثانه
- عفونت کلیه
- سنگ کلیه
- سرطان مثانه ، کلیه یا پروستات
کنترل ضعیف مثانه
بی‌اختیاری ادرار – از دست دادن کنترل مثانه یک مشکل شایع و اغلب خجالت‌آور است. شدت آن از نشت گاه‌به‌گاه ادرار هنگام سرفه یا عطسه کردن تا نیاز فوری به ادرار کردن متغیر است که آن‌قدر ناگهانی و شدید است که به موقع به توالت نمی‌رسید. اگر بی اختیاری ادرار بر فعالیت‌های روزانه شما تأثیر می‌گذارد ، درنگ نکنید و حتماً به یک متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
درد در هنگام ادرار کردن
ادرار کردن دردناک در زنان می‌تواند ناشی از عفونت مجاری ادراری باشد. این مشکل در مردان می‌تواند بر اثر اورتریت یا التهاب مجرای ادرار یا برخی مشکلات پروستات به وجود آید. دلایل دیگر شامل موارد زیر می‌باشند:
- سنگ مثانه
- کلامدیا
- سیستیت یا التهاب مثانه
- عفونت‌های مقاربتی
- سنگ کلیه
- التهاب پروستات
- عفونت واژینال
- عفونت قارچی
درد در پایین شکم، پهلوها در قسمت پشت یا ناحیه‌ی کشاله ران
این درد، نشانه‌ای از سنگ کلیه است و علائم اختصاصی آن شامل موارد زیر می‌باشند:
- درد شدید در هنگام ایستادن یا حتی در هنگام نشستن یا دراز کشیدن
- وجود خون در ادرار
- مشکل در ادرار کردن
- حالت تهوع، استفراغ و تب ناشی از عفونت
این علائم می‌توانند نشانه‌ای از مشکلات دیگر اورولوژیک نیز باشند، پس فوراً باید با یک متخصص اورولوژی مشورت کرد، زیرا
- در صورت عدم درمان این علائم، نرخ‌های عودکنندگی این بیماری و می در طول زندگی بین 60 تا 80 درصد هستند و می‌توانند باعث آسیب دائمی به کلیه‌ها شوند.
- اگر باردار هستید، سنگ کلیه ممکن است باعث زایمان زودرس یا درد غیرقابل کنترل ( در صورت عدم رسیدگی و درمان، منجر به مرگ شود) یا منجر به سپسیس ادراری (اگر فوراً درمان نشود، احتمال مرگ و میر وجود خواهد داشت) شود.
افتادگی مثانه
این وضعیت در زنان رخ میدهد و می‌تواند روی واژن، مجرای پیشاب، رحم و دهانه‌ی رحم تأثیر بگذارد. تقریباً 50 درصد از مادران دچار این عارضه می‌شوند. عوامل متعددی در ایجاد این بیماری نقش دارند، ازجمله:
- سن
- چاقی
- زایمان طبیعی
- ضعیف بودن عضلات
علائم این بیماری عبارت‌اند از :
- وارد شدن یا پیش آمدگی بافت مثانه در واژن
- درد در ناحیه‌ی لگن
- مشکل در ادرار کردن
- احساس خالی نشدن کامل مثانه بعد از ادرار کردن
- نشت یا چکه کردن ادرار در هنگام عطسه یا سرفه کردن یا زور زدن به چیزی
- تکرر ادرار ناشی از عفونت‌های مثانه
- درد پایین کمر
اگرچه بسیاری از خانم‌ها از مطرح کردن این وضعیت، شرم می‌کنند، اما روش‌های غیر جراحی و جراحی مؤثری برای درمان این عارضه وجود دارد.
فتق
کشف علائم این عارضه برای شما دشوار خواهد بود، البته ممکن است یک برآمدگی به وجود آمده از فتق را ببینید یا احساس کنید. این برآمدگی معمولاً هنگامی‌که در حالت ایستاده هستید، بیشتر مشخص باشد. سرفه کردن یا زور زدن می‌تواند حتی این برآمدگی را معلوم‌تر کند.
مشکلات جنسی مردان
بسیاری از مردان دچار مشکلات نعوظ هستند و با این حال اکثر آن‌ها از مطرح کردن این مشکل و اقدام برای درمان آن، بسیار احساس شرم می‌کنند. اختلال نعوظ نه تنها یک مشکل مأیوس کننده است ، بلکه خطرناک نیز می‌باشد زیرا ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل یا بیماری جدی‌تری باشد. سن ، یکی از عوامل ابتلا به این مشکلات است، خصوصاً برای مردان بالاتر از 40 سال. علل دیگر بروز این مشکلات عبارت‌اند از :
- بیماریهای قلبی عروقی
- دیابت
- افسردگی
- سنگ مثانه
- کلامدیا
- سیستیت (التهاب مثانه)
- عفونت‌های مقاربتی
- سنگ کلیه
- التهاب پروستات
- عفونت واژینال
- عفونت قارچی
مثانه‌ی پرکار (OAB)
مثانه‌ی پرکار (OAB) که بی‌اختیاری ادرار نیز شناخته می‌شود، می‌تواند تأثیر منفی قابل‌توجهی را در زندگی روزمره، کار، خواب و روابط با دوستان و خانواده داشته باشد. علائم این بیماری شامل موارد زیر می‌باشند:
- وجود خون در ادرار
- نیاز مکرر به ادرار کردن
- احساس درد یا سوزش در هنگام ادرار کردن
- درد در ناحیه‌ی پایین کمر
زنان بیشتر از مردان مستعد ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری UTI و در نتیجه بی‌اختیاری ادرار هستند. تقریباً 53 درصد از زنان، حداقل از یک بار در طول زندگی‌شان دچار عفونت مجاری ادراری می‌شوند.
بزرگ شدن پروستات
پروستات یک غده‌ی مردانه است که درست در زیر مثانه و در اطراف مجرای پیشاب واقع شده است. وقتی این غده بزرگ می‌شود، به مجرای پیشاب فشار وارد کرده و جریان ادرار را مسدود می‌کند. این عارضه معمولاً در مردان سنین بالای 50 سال رخ میدهد و می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به سرطان پروستات باشد. علائم این عارضه عبارت‌اند از :
- تکرر ادرار اما با جریان ادرار ضعیف
- درد در ناحیه پایین کمر، لگن یا ران‌ها
تخصص‌های جراحی
فوق تخصص اورولوژی، در زمینه‌ی کاربرد ابزارها و تکنیک‌های مختلف برای تشخیص و درمان مشکلات دستگاه‌های تناسلی و ادراری تحصیلات و دوره‌های لازم را کسب کرده است. اگر به یک متخصص اورولوژی ارجاع داده می‌شوید، وی یک معاینه‌ی فیزیکی و آزمایش‌های دیگری را برای تشخیص علت و مشخص کردن ماهیت آن بیماری روی شما انجام خواهد داد.
معاینه ی فیزیکی
یک معاینه‌ی فیزیکی، نقشی اصلی در تشخیص دارد. بسته به علائمی که دارید، این معاینه ممکن است شامل معاینه‌ی شکم، مقعد، کشاله ران یا دستگاه تناسلی باشد. خانم‌هایی که علائمی در مجاری ادراری دارند، معمولاً تحت معاینه‌ی لگنی قرار می‌گیرند، درحالی‌که مردان یک معاینه‌ی مقعدی با انگشت دارند تا غده‌ی پروستات به‌صورت دستی معاینه و ارزیابی شود.
با معاینه‌ی دستی (لمس کردن بافت‌های سطح پوست) ممکن است یک فتق مغبنی یا پیچ خوردگی بیضه تشخیص داده شود و با معاینه‌ی ضربه‌ای (ضربه‌ی آرام به بافت) می‌تواند به تشخیص احتباس (انسداد) ادراری کمک کند.
آزمایش‌های خون
آزمایش خون معمولاً برای تشخیص اختلالات دستگاه تناسلی استفاده می‌شود. اکثر آزمایش‌های قادر به تشخیص مستقیم بیماری نیستند بلکه بیشتر برای تائید کردن تشخیص استفاده می‌شوند. این آزمایش شامل:
- آزمایش آلفا فتوپروتئین (برای تشخیص سرطان بیضه)
- آزمایش آنتی ژن تومور مثانه (برای تشخیص سرطان مثانه)
- آزمایش کلسیم خون (برای غربالگری بیماری کلیوی استفاده می‌شود)
- آزمایش‌های کراتینین و نیتروژن اوره خون (BUN) (برای اندازه گیری عملکرد کلیه)
- تست آنتی ژن اختصاصی پروستات (برای تشخیص سرطان پروستات)
- غربالگری STD (برای تشخیص عفونت‌های مقاربتی)
- تست تستوسترون (استفاده برای تشخیص سطح تستوسترون پایین)
می‌شوند.
آزمایش ادرار
آزمایش ادرار و آنالیز آن، برای تشخیص اختلالات اورولوژیک بسیار مهم است. آزمایش ادرار شامل بررسی دقیق رنگ ، ظاهر و بوی نمونه‌ی ادرار و همچنین یک تجزیه و تحلیل شیمیایی و میکروسکوپی می‌شود.
در آنالیز شیمیایی، عواملی مانند پروتئین و گلوکز را اندازه‌گیری می‌شود ، که میزان بالای این مواد ممکن است نشانه‌ای از ابتلا به بیماری کلیوی یا دیابت باشد. افزایش نیترات یا وجود گلبول‌های سفید ممکن است نشانه‌ی یک عفونت باکتریایی باشد. وجود خون در ادرار ممکن است به‌صورت چشمی یا با آزمایش قطره‌ای ادرار تشخیص داده شود.
تجزیه‌وتحلیل میکروسکوپی می‌تواند در تشخیص سلول‌های اپیتلیال (سلول‌های سطحی که معمولاً با سرطان کلیه ریخته می‌شوند) مفید باشد. کریستال‌های ادراری نیز ممکن است لکه‌دار شوند و از این آنالیز برای تأیید وجود سنگ کلیه استفاده می‌شوند. کشت ادرار نیز ممکن است برای تأیید عفونت باکتریایی انجام شود که در غیر این صورت با آزمایش خون تشخیص داده نمی‌شود.
مطالعات تصویربرداری
هنگامی‌که یک مشکل به‌راحتی قابل‌مشاهده نیست ، تکنیک‌های تصویربرداری وجود دارد که معمولاً متخصصین اورولوژی از آن‌ها استفاده می‌کنند. این تصویربرداری‌ها شامل تکنولوژیهای سنتی و تخصصی مانند موارد زیر هستند:
- عکس رادیولوژی از کلیه ، حالب و مثانه (KUB) (به طور معمول اولین مطالعه تصویربرداری که در یک معاینه انجام می‌گیرد)
- پرتونگاری پیلوگرام داخل وریدی (IVP) (که از یک رنگ تزریقی برای مشخص کردن ساختارهای مجاری ادراری استفاده می‌کند)
- عکس‌برداری رادیولوژی (اشعه x) سیستورتروگرام (VCUG) (با پر و خالی شدن مثانه با یک مایع رادیواکتیوی ویژه انجام می‌شود).
- مجرای ادرارگرامی رتروگراد (یک سری پرتونگاری با استفاده از رنگ‌های کنتراست برای تشخیص ضایعه‌ها ، آسیب‌ها یا تنگ شدن مجرای ادرار)
- سونوگرافی (استفاده از امواج صوتی برای تشخیص تومورها ، کیست‌ها ، سنگ‌ها یا حرکت غیرطبیعی مثانه یا مجرای ادرار)
- سی تی اسکن (CT)(تکنیک اشعه ایکس کامپیوتری که “برش” های سه بعدی را از اندام های داخلی ایجاد می‌کند)
- ام آر آی (MRI) (که از امواج مغناطیسی قدرتمند برای ایجاد تصاویری از بافت نرم با وضوح بالا استفاده می‌کند)
- اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) (که از ردیاب‌های رادیواکتیو برای تشخیص تغییراتی در متابولیسم سازگار با سرطان استفاده می‌کند)
روش‌های دیگر
نوع دیگری از روش اکتشافی ، سیستوسکوپی است. این روش کمی تهاجمی‌تر است که قبل از وارد شدن یک اسکوپ باریک برای مشاهده‌ی داخل مثانه، نیاز به بی‌حسی موضعی دارد تا مجرای ادرار بی‌حس شود.
برای تشخیص و ارزیابی بی‌اختیاری ادرار یا مشکلات ادراری مرتبط با بزرگ شدن پروستات ، از مطالعات اورودینامیکی Urodynamic استفاده می‌شود. این روش شامل استفاده از سنسورها و گیجها (درجه ها) برای اندازه‌گیری فشار ، سرعت و مقدار ادرار تولید شده در هنگام ادرار کردن می‌شود.
آنالیز مایع منی (سمن) ، همچنین به‌عنوان یک سمینوگرام شناخته می‌شود ، برای ارزیابی میزان ، کیفیت و تحرک اسپرم در نمونه‌ای از مایع منی انزال شده استفاده می‌شود.
درمان جراحی و غیر جراحی
درمان‌ها و عمل‌هایی که متخصص اورولوژی انجام می‌گیرد، به اندازه‌ی بیماری‌هایی که درمان می‌کند، متنوع و گوناگون هستند. متخصص اورولوژی، به عنوان یک جراح، برای انجام عمل‌های جراحی دقیق و اغلب پیچیده، تحصیلات و دوره‌های لازم را سپری کرده‌اند. البته در اکثر اوقات از داروها، ابزارهای پزشکی (مانند پساری یا شیاف‌ها و ابزارهای داخلی مجرای ادرار) و تمرینات کف لگنی غیرتهاجمی برای درمان بی‌اختیاری ادراری استفاده می‌کنند.
داروهایی که معمولاً در اورولوژی استفاده می شوند، عبارت‌اند از:
- داروهای بلوک کننده‌ی آلفا –آلفا بلاکر– ( که برای شل کردن گردنه‌ی مثانه و بهبود جریان ادرار در مردان مبتلا به بزرگی پروستات استفاده می‌شوند).
- درمان کاهش اندروژن– (که برای کاهش هورمونهای مردانه استفاده می‌شود تا این هورمون‌ها رشد سرطان پروستات را افزایش ندهند).
- داروهای آنتی‌بیوتیک ( برای درمان عفونت‌های باکتریایی مصرف می‌شوند).
- داروهای آنتی کولینرژیکAnticholinergics (برای کاهش تحرک مثانه‌ی پرکار مصرف می‌شوند).
- داروهای شیمی درمانی ( برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند).
- میربتریک (میرابگدرون) (دارویی ست که برای شل کردن عضلات مثانه استفاده می‌شود تا مثانه بتواند بیشتر ادرار را نگه دارد).
- بازدارنده‌های فسفودیستراس5 (PDE5) (برای درمان اختلال نعوظ مصرف می‌شود).
برای درمان فتق‌ها، انجام عمل پروستاتکتومی (عمل جراحی برداشتن پروستات)، برداشتن تومورها یا رفع اسکارهایی ناشی از تنگی مجرای پیشاب، ممکن است از جراحی باز یا لاپاراسکوپی استفاده کنند.
ممکن است از جراحی‌های پیچیده‌تری برای نگه‌داشتن مثانه‌ی افتاده استفاده شود. برخی از متخصصین اورولوژی حتی دست به عمل پیوند کلیه نیز می‌زنند.
همچنین متخصصین اورولوژی معمولاً عمل‌های وازکتومی (نوعی عمل عقیم‌سازی مردان) انجام می‌دهند و حتی گاهی می‌توانند با انجم جراحی، بازگشت وازکتومی را انجام دهند.
