اگر در پهلو و یا پشت خود احساس درد می كنید، اگر در ادرار خود خون مشاهده می كنید و حالت تهوع دارید ممكن است دچار سنگ كلیه شده باشید. معمولا سنگ های كلیه به اندازه نخود هستند اما در برخی اوقات به اندازه دانه شن و یا حتی به اندازه توپ گلف هم مشاهده شده اند. سنگ های كوچك می توانند از لوله های ادراری شما عبور كنند، اما برای خروج سنگ های بزرگ ممكن است كه نیاز به جراحی داشته باشید.
سنگ كليه چيست؟
سنگ كلیه یک توده ی جامد و یا كریستالی نامنظم است كه می تواند در اندازه های مختلف(اندازه دانه شن تا توپ گلف) باشد. میزان درد بسته به اندازه سنگ كلیه است و در برخی اوقات شاید اصلاً متوجه نباشید كه دچار سنگ كلیه شده اید. سنگ كلیه معمولاً از كلیه شما منشاء می گیرد، اما با این حال آنها ممكن است در هرجایی(در طول دستگاه ادراری شما) تشكیل شوند مانند:
-كلیه ها
-مثانه
-مجرای ادراری
-میزنای
حتی سنگ های كوچك نیز به دلیل اینكه ناچارند از طریق دستگاه ادراری عبور كنند می توانند موجب درد شوند. این روند ممكن است تا سه هفته به طول انجامد و مایعات می تواند كمك كننده باشند. یك سنگ كلیه می تواند در میزنای شما( لوله ای كه ادرار را به مثانه منتقل می كند) گیر كند. در صورتی كه این مشكل پیش بیاید ممكن است سنگ كلیه باعث خونریزی شود و جلوی عبور ادرار را بگیرد. سنگی كه به راحتی دفع نشود معمولا نیاز به جراحی دارد. محققان به این نتیجه رسیده اند كه از هر ده نفر، یك نفر در طول عمر خود دچار سنگ كلیه می شود. معمولا این عارضه بیشتر برای بزرگسالان اتفاق می افتد اما احتمال اینكه كودكان دارای بیماری آسم دچار سنگ كلیه شوند، معمولا چهار برابر بیشتر است.
انواع مختلف سنگ کلیه
نوع كریستال سنگ های كلیه ممكن است با یكدیگر متفاوت باشد كه در اینجا انواع مختلف آن ذكر می شود:
كلسيم
سنگ های كلیه از جنس كلسیم شایع ترین نوع آن هستند. آنها اغلب از اگزالات كلسیم ساخته می شوند اگرچه كه می توانند از جنس كلسیم فسفات یا مالئات نیز باشند. مصرف كمتر غذاهای حاوی اگزالات می تواند خطر ابتلا به این نوع سنگ را كاهش دهد. غذاهای حاوی اگزالات عبارتند از:
-چیپس سیب زمینی
-بادام زمینی
-شكلات
-اسفناج
با وجود اینكه برخی از سنگ های كلیه از جنس كلسیم هستند اما خود كلسیم در برخی اوقات از تشكیل این نوع سنگ جلوگیری می كند.
اسيد اوريك
این نوع پس از كلسیم، دومین سنگ كلیه شایع است و در افراد مبتلا به نقرس، دیابت، چاقی و انواع دیگر سندروم متابولیك یافت می شود. این سنگ ها معمولاً زمانی ایجاد می شوند كه ادرار بیش از حد اسیدی باشد. رژیم های غذایی غنی از پورین می تواند سطح اسیدی ادرار را بالا ببرد. پورین به ماده ای بی رنگ گفته می شود كه در پروتئین های حیوانی نظیر ماهی، صدف و گوشت یافت می شود.
استروويت
این نوع سنگ معمولا در افراد مبتلا به عفونت های ادراری(UTLS) یافت می شود. این نوع سنگ ها معمولاً بزرگ هستند و می توانند موجب انسداد ادرار شوند. سنگ های استروویت معمولاً در اثر عفونت كلیه ایجاد می شوند و درمان عفونت زمینه ای بدن می تواند از ایجاد این نوع سنگ ها جلوگیری كند.
سيستين
حدود یك نفر از ٧٠٠٠ نفر ممكن است دچار سنگ كلیه از نوع سیستین باشد. این عارضه در مردان و زنانی ایجاد می شود كه به طور ژنتیكی دارای اختلال انباشت سیستین هستند. در این بیماری سیستین اسیدی كه به طور طبیعی در بدن وجود دارد، از كلیه ها به ادرار نشت می كند.
چه كسانی بیشتر در معرض داشتن كلیه سنگ ساز هستند؟
عواملی كه خطر ابتلا به سنگ كلیه را افزایش می دهند عبارتند از:
-سابقه خانوادگی:
اگر فردی در خانواده شما دچار سنگ كلیه باشد، احتمال اینكه شما نیز دارای كلیه سنگ ساز باشید بیشتر است. در صورتی كه قبلاً یك یا چند سنگ كلیه داشته اید، احتمال آن وجود دارد كه مجدداً دچار این عارضه شوید.
–كم آبی بدن:
ننوشیدن آب كافی در طی روز احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد.
-رژیم غذایی خاص:
رژیم های غذایی شامل پروتئین ، نمك و قند خطر ابتلا به سنگ كلیه را افزایش می دهد. این قضیه به ویژه برای غذاهایی با نمك بالا صادق است. خوردن نمك زیاد مقدار كلسیمی كه كلیه ها باید فیلتر كنند را افزایش می دهد در نتیجه خطر ابتلا سنگ كلیه بالا می رود.
-چاقی یا شاخص توده بدنی بالا:
افزایش وزن افراد با افزایش احتمال ایجاد سنگ كلیه ارتباط مستقیم دارد.
-بیماری های گوارشی و جراحی:
جراحی بای پس معده، التهاب روده و اسهال مزمن می تواند موجب تغییراتی در فرایند گوارش شود و در نتیجه جذب كلسیم و آب دچار تغییر می شود و مواد سنگ ساز در ادرار افزایش می یابد. با گذر زمان احتمال ایجاد سنگ كلیه زیاد می شود.
-سایر موارد پزشكی:
مانند اسیدور توبولور كلیه، سیستینوری، پركاری تیروئید و عفونت های مكرر دستگاه ادراری خطر ابتلا به سنگ كلیه را افزایش می دهد.
-برخی مكمل ها و داروها:
مانند ویتامین c، مكمل های غذایی، ملین ها(در صورت استفاده بیش از حد)، آنتی اسید های مبتنی بر كلسیم و دارو های خاصی كه برای میگرن و یا افسردگی استفاده می شود می توانند خطر ابتلا به سنگ كلیه را افزایش دهند.
علائم سنگ کلیه:
سنگ كلیه تا زمانی كه حركت نكند و یا وارد یكی از میزنای ها نشود، علائمی ایجاد نمی كند. میزنای به لوله هایی گفته می شود كه كلیه ها و مثانه ها را به هم متصل می كنند. اگر سنگ كلیه در میزنای گیر كند، درد زیادی ایجاد می شود. در آن مرحله ممكن است علائم زیر به سراغتان بیاید:
-دردی كه به سمت قسمت تحتانی شكم و كشاله ران كشیده می شود.
-دردی كه به صورت موجی می آید و كم و زیاد می شود.
-درد و یا احساس سوزش در هنگام ادرار.
سایر علائم و نشانه ها ممكن است شامل موارد زیر باشد:
-ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای.
-ادرار كدر و یا بدبو.
-نیاز مداوم به ادرار كردن( تكرر ادرار) یا ادرار كردن به دفعات كم.
-تهوع و استفراغ.
-تب و لرز در صورت وجود عفونت.
درد ناشی از سنگ كلیه ممكن است تغییر كند. ممكن است سنگ در مجاری ادرار به مكان دیگری منتقل شود و به همین دلیل شدت درد افزایش و یا كاهش داشته باشد.
زمانی نیازمند تماس با پزشك خود هستید كه:
– درد شدیدی دارید
– دمای بدنتان افزایش یافته
– دچار لرز شده اید
– در ادرارتان خون دیده می شود
علل ايجاد سنگ کلیه
سنگ كلیه بیشتر در افراد ٢٠ تا ٥٠ سال رخ می دهد. این عارضه زمانی اتفاق می افتد كه ادرار شما حاوی مواد كریستال سازی نظیر كلسیم، اگزالات، اسید اوریك باشد( به خصوص بیشتر از مایع ادرار). همچنین ادرار شما ممكن است فاقد موادی باشد كه از چسبیدن كریستال ها به یكدیگر جلوگیری می كنند در نتیجه محیطی ایده آل برای سنگ كلیه ایجاد می شود. دلیل مشخصی برای كلیه های سنگ ساز وجود ندارد اگرچه عوامل مختلفی، خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد. طبق بررسی ها در ایالات متحده آمریكا، افراد سفیدپوست بیشتر از سیاهپوستان در معرض این بیماری قراردارند. جنسیت نیز در این قضیه تأثیر بسزایی دارد و بر اساس تحقیقات، مردان بیشتر از زنان دچار سنگ كلیه می شوند. ژنتیك و سابقه خانوادگی نیز در این قضیه تاثیر گذار است.
-ننوشیدن مایعات كافی
-داشتن رژیم غذایی حاوی مواد سنگ ساز( فسفات در گوشت، ماهی، لوبیا و سایر غذاهای غنی از پروتئین)
-سابقه خانوادگی
-انسداد در مجاری ادراری
برخی موارد پزشكی نيز خطر ابتلا به سنگ كليه را افزايش می دهد. كه شامل:
-هیپركلیسوری(سطح كلسترول بالا در ادرار)
-فشارخون بالا
-دیابت
-چاقی
-پوكی استخوان
-نقرس
-كیست های كلیه
-پركاری تیروئید
-بیماری التهاب روده و اسهال مزمن
-برخی از روش های جراحی مانند عمل كاهش وزن و یا جراحی های معده و روده
-برخی از داروهای خاص مانند:
✅ دیورتیك ها( ادرار آور)
✅ آنتی اسید های مبتنی بر كلسیم( برای درمان پوكی استخوان)
✅ توپاماكس و دیلانتین( برای درمان تشنج)
✅ سیپرو( آنتی بیوتیك سیپروفلوكساسین)
✅ سفتریاكسون( آنتی بیوتیك)
برخی از غذاها نیز شما را در معرض سنگ كلیه قرار می دهند. عبارتند از:
-گوشت و مرغ(پروتئین حیوانی)
-سدیم(رژیم های غذایی حاوی نمك)
-قندها(فروكتوز، ساكاروز، شربت ذرت)
كليه های سنگ ساز چگونه تشخيص داده می شوند؟
پزشك شما در خصوص سابقه پزشكی تان صحبت و سپس آزمایشاتی را برای شما تجویز می كند كه عبارتند از:
-تست تصویر برداری:
اشعه ایكس، سی تی اسكن، سونوگرافی. این سه مورد به پزشك شما كمك می كند تا برای درمان شما به صورت صحیح تصمیم گیری كند.
-آزمایش خون:
آزمایش خون می تواند نشان دهد كه كلیه های شما چقدر خوب كار می كند، عفونت ها را بررسی كرده و مشكلات بیوشیمیایی احتمالی كه منجر به ایجاد سنگ كلیه می شود را مشخص می كند.
-آزمایش ادرار:
در این آزمایش علاوه بر بررسی میزان عفونت، میزان مواد تشكیل دهنده سنگ كلیه نیز بررسی می شود.
درمان كليه های سنگ ساز
درمان ها بر اساس نوع سنگ كلیه شما تجویز می شود. در واقع با صاف كردن ادرار ، سنگ ها برای ارزیابی جمع آوری می شوند. نوشیدن شش یا هفت لیوان آب در روز میزان ادرار را افزایش می دهد .افرادی كه دچار كم آبی شدید بوده و یا دچار تهوع و استفراغ هستند را می توان با ترزیق مایعات وریدی ، سطح آب بدنشان را افزایش داد.
دارو
ممكن است داروهایی برای موارد زیر تجویز شوند:
-كاهش درد
پزشك شما ممكن است كه برای كاهش درد به شما توصیه كند تا از داروهای بدون نیاز به نسخه مانند ایپوبروفن یا اگر در حالت اورژانسی هستید از داروهای حاوی مخدر استفاده كنید.
-تجویز دارو برای كاهش تهوع و استفراغ
-دارویی برای شل شدن میزنای تا سنگ ها بتوانند از طریق آن دفع شوند( داروهایی نظیرتامسولوسین و نیفدیپین(آدامانت و پروكاردیا))
نكته: قبل از مصرف ایپوبروفن باید حتما با پزشك خود مشورت كنید. این دارو برای حمله حاد سنگ كلیه یا برای افرادی كه سابقه بیماری كلیوی و بیماری هایی نظیر دیابت، فشارخون و چاقی دارند ممكن است كارساز نبوده و خطر نارسایی كلیه را افزایش دهد.
ليتوتريپسی(سنگ شكن برون اندام)
این دستگاه با استفاده از موج های ضربه ای از امواج صوتی برای شكستن سنگ ها استفاده می کند تا بتواند راحت تر از مجرای میزنای عبور كنند. این روش ممكن است اذیت كننده باشد و نیاز به بیهوشی كم داشته باشید. در این روش احتمال كبودی شكم، پشت و خونریزی در اطراف كلیه ها و اندام های مجاور وجود دارد.
يوتروسكوپی
در این روش ابزار كوچكی به نام یورتروسكوپ وارد مجرای ادراری شده و از طریق مثانه به میزنای شما وارد می شود. با كمك این وسیله محل سنگ های كلیه مشخص شده و سپس با استفاده از سبد جراحی مخصوص، آنها را برداشته و یا با استفاده از لیزر، سنگ كلیه را متلاشی می كند.تكه های كوچك می توانند به راحتی از طریق مجاری ادرار شما دفع شوند.
نفروليتوتومی از راه پوست
زمانی كه نتوان سنگ كلیه را با روش های ذكر شده درمان كرد یا سنگ های موجود در مجاری ادرار بیش از حد زیاد، بزرگ و یا سنگین باشند یا محل آنها غیر قابل دسترس باشد، از روش نفرولیتوتومی استفاده می شود. در این روش یك لوله به طور مستقیم از طریق برش كوچكی كه در پشت شما ایجاد شده، وارد كلیه می شود. سپس سنگ ها توسط امواج اولتراسوند متلاشی می شوند. و در نهایت به بیرون ساكشن خواهند شد و نیازی به عبور دادن هیچ قطعه ای به داخل بدن نخواهد بود. در نهایت استنت مجرای ادرار بعد از عمل نصب خواهد شد( لوله ای داخلی از كلیه به مثانه كه پس از یك هفته برداشته می شود) بیماران معمولا پس از یك شب چكاپ در بیمارستان، مرخص می شوند.
دفع سنگ کلیه
دفع سنگ كلیه معمولا فرآیندی است كه در طی مراحل مختلف و در طول چند هفته انجام می شود. مراحل آن شامل:
١-پس از تشكیل سنگ كلیه ممكن است دچار اسپاسم یا گرفتگی شوید زیرا كلیه های شما در تلاشند تا سنگ را بیرون برانند. در این مرحله شما شاید دچار درد شدید در پشت و پهلوی تان شوید كه ممكن است به صورت موجی بیاید و برود.
٢-در این مرحله سنگ وارد میزنای(حالب) می شود. میزنای لوله ای است كه كلیه ها را به مثانه متصل می كند. این مرحله بسته به اندازه سنگ ممكن است كه درد و فشار شدیدی داشته باشد.
٣- زمانی كه سنگ به مثانه می رسد، میزان درد كاهش می یابد با این حال ممكن است كه حس كنید فشار در مثانه تان زیاد است و یا دچار تكرر ادرار شوید. در برخی مواقع ممكن است كه سنگ در دهانه ی مجرای ادرار گیر كند و موجب مسدود شدن راه ادرار شود.
٤- در این مرحله نهایی، سنگ به مجرای ادرار رسیده است و در این مرحله باید به شدت فشار بیاورید تا سنگ كلیه همراه با ادرار از مجرا عبور كند.
مدت زمان دفع سنگ كلیه بسته به اندازه آن است. به طور كلی سنگ های كوچك طی یك یا دو هفته بدون هیچ درمانی از مجاری ادرار عبور می كنند اما سنگ های بزرگ تر ممكن است نیازمند زمان طولانی تری( دو تا سه هفته) هستند تا از كلیه ها و مثانه عبور كنند. در صورتی كه سنگ كلیه در عرض چهار هفته خود به خود دفع نشد شما نیازمند درمان های پزشكی خواهید بود.
جلوگيري از ايجاد سنگ كليه:
-آب بنوشید. نوشیدنی هایی مانند چای و قهوه نیز مناسب هستند.
-آب لیموی تازه به آب خود اضافه كنید.
-از خوردن نوشیدنی های گازدار خودداری كنید.
-نمك زیاد استفاده نكنید.
شفاف نگه داشتن ادرار و جلوگیری از غلیظ شدن آن می تواند از جمع شدن مواد زائد و تشكیل سنگ جلوگیری كند. شما می توانید با نگاه كردن به رنگ ادرار خود، غلیظ یا رقیق بودن آن را تشخیص دهید. هرچه ادرار شما تیره تر باشد، غلظت آن بیشتر است. معمولاً ادرار شما در صبح تیره است به دلیل اینكه مواد زائدی كه در طی شب تولید شده در آن است. نوشیدنی هایی مانند چای، قهوه و آبمیوه می توانند به عنوان مایعات مفید مورد استفاده قرار گیرند، اما آب سالم ترین و بهترین گزینه برای جلوگیری از ایجاد سنگ كلیه است. شما باید مطمئن شوید كه در زمان ورزش و یا زمانی كه هوا گرم است ،بیشتر مایعات بنوشید تا آب از دست رفته جایگزین شود. بسته به نوع سنگ كلیه ممكن است پزشك شما تشخیص دهد كه استفاده از برخی مواد غذایی را كاهش دهید اما بدون مشورت با پزشک به هیچ عنوان رژیم غذایی خود را تغییر ندهید.
سؤالات متداول
١– پنج علامت داشتن سنگ كلیه چیست؟
از جمله علائم و نشانه ها می توان به درد شدید، حالت تهوع، استفراغ، تب، لرز و خون در ادرار اشاره كرد.
٢- چگونه می توان از شر سنگ كلیه خلاص شد؟
متخصص اورولوژی می تواند با استفاده از روش های درمانی زیر سنگ كلیه را جدا و خرد كند:
-سنگ شكنی برون اندامی: با استفاده از موج صوتی سنگ های كلیه منفجر و به قطعات كوچك تقسیم می شوند.
-سیستوسكوپی و یورتروسكوپی
-نفرولیتوتومی از راه پوست
٣- درد سنگ كلیه چگونه است؟
درد شدید و گرفتگی پشت و پهلو، این احساس اغلب به سمت پایین شكم و كشاله ران كشیده می شود.
٤-چه چیزی را می توان با سنگ كلیه اشتباه گرفت؟
-آپاندیس یا كمردرد
-عفونت دستگاه ادراری(UTI)
-آنفولانزا یا ویروس معده
٥-سریع ترین راه حل برای سنگ كلیه چیست؟
در صورتی كه به دنبال راه حل سریع هستید بهتر است كه از سركه سیب استفاده كنید. سركه سیب كه از تخمیر سیب درست می شود دارای اسیدهای فسفریك، سیتریك و استیك است. در نتیجه ادرار اسیدی شده و معمولاً به حل اكثر سنگ های كلیه كمك می كند.
٦- آیا دفع سنگ كلیه ضرر دارد؟
هنگامی كه سنگ به محل اتصال مثانه و میزنای شما برسد ممكن است تا مدتی برای ادرار كردن دچار سوزش ادرار شوید كه پزشكان به این وضعیت دیزوری می گویند.
٧- آیا می توان سنگ كلیه را دفع كرد؟
اگر سنگ كلیه كوچك باشد ممكن است حتی متوجه دفع آن نشوید و آن را بدون هیچ گونه ناراحتی دفع كنید. سنگ كلیه بزرگ ممكن است عوارض مختلفی مانند درد در ناحیه شكم برای شما ایجاد كند.
٨-چگونه می توان علائم سنگ كلیه را در خانه تشخیص داد؟
در صورتی كه هر یک از علائم زیر را دارید احتمال سنگ كلیه برای شما وجود دارد:
-درد شدید در پشت، پهلو و زیر دنده ها
-درد در قسمت تحتانی شكم و كشاله ران
-درد در هنگام ادرار
-رنگ ادرار صورتی، قرمز و قهوه ای
-ادرار كدر و بدبو
-تهوع و استفراغ