پروستات بخشی از دستگاه تناسلی آقایان است. این غدهی کوچک مستقیماً در زیر مثانه قرار گرفته و در تولید و تنظیم مایع منی نقش دارد.
پروستات عملکردهای مختلفی دارد که مهم‌ترین آن‌ها تولید مایع سمینال که بخش مهمی از منی را تشکیل می‌دهد می‌باشد. این غده در تولید هورمون و تنظیم جریان ادرار نیز نقش دارد.
مشکلات پروستات به خصوص در مردان مسن شایع هستند. شایع‌ترین آن‌ها التهاب پروستات، بزرگی پروستات و سرطان پروستات هستند.
علائم مشکلات پروستات معمولاً به شکل مشکلات ادراری ازجمله عدم کنترل بر مثانه یا ضعیف شدن جریان ادرار دیده می‌شوند.
در این مقاله به عملکرد، ساختار، موقعیت و اندازه‌ی پروستات و همچنین بیماری‌ها و نحوه‌ی درمان آن‌ها خواهیم پرداخت.
پروستات چیست و کجا قرار گرفته است؟
غدهی پروستات یک ارگان نرم کوچک است که اندازه‌ای برابر با یک گردو یا توپ پینگ پنگ دارد. وزن این غده حدوداً 30 گرم بوده و قوام آن نرم است.
این غده در عمق لگن و در حدفاصل آلت تناسلی و مثانه قرار دارد. میتوان با وارد کردن یک انگشت به داخل مقعد این غده را لمس کرد.
پیشابراه که مسیر عبور ادرار و منی به خارج از بدن است از داخل پروستات عبور می‌کند. از آن جایی که این غده پیشابراه را احاطه کرده است، مشکلات آن می‌توانند باعث اختلال در جریان ادرار شوند. این ارگان بخشی از دستگاه تناسلی مردان بوده و ازجمله اجزای دیگر این دستگاه میتوان به آلت، کیسه‌ی بیضه و بیضه‌ها اشاره کرد.
عملکرد غدهی پروستات چیست؟
فرد برای زنده ماندن به غدهی پروستات نیازی ندارد ولی برای باروری او مهم خواهد بود. در ادامه به عملکرد این غده می‌پردازیم.
کمک به تولید منی
اصلی‌ترین وظیفه‌ی پروستات تولید مایع سمینال است. پروستات 20 تا 30 درصد از حجم کل مایع منی را تولید می‌کند. میزان باقی مانده از غدد سمینال وزیکل (50 تا 65 درصد) و بیضه‌ها (5 درصد) تأمین خواهد شد.
مایع پروستات باعث می‌شود تا منی محیطی ایده آل برای زندگی اسپرم‌ها باشد. این مایع دارای آنزیم‌های مختلف، روی و اسید سیتریک بوده و یکی از آنزیم‌های مهم در آن آنتی ژن مخصوص پروستات (PSA) است که به رقیق شدن منی کمک می‌کند.
این مایع به حرکت اسپرم‌ها در پیشابراه و زنده ماندن آن‌ها در جریان رسیدن به تخمک کمک می‌کند. همچنین این مایع قلیایی بوده و از اسپرم‌ها در برابر محیط اسیدی واژن محافظت می‌کند.
بستن پیشابراه به هنگام انزال
به هنگام انزال پروستات منقبض شده و مایع پروستاتیک را به پیشابراه می‌ریزد. این مایع با اسپرم‌ها و مایع ترشح شده از سمینال وزیکل مخلوط شده و منی را تشکیل می‌دهد که نهایتاً از بدن خارج خواهد شد.
زمانی که پروستات منقبض می‌شود ورودی مثانه به پیشابراه را بسته و منی را به سرعت وارد آن می‌کند. به همین دلیل ادرار کردن و انزال به طور همزمان غیرممکن است.
متابولیسم هورمون
پروستات برای عملکرد مناسب به آندروژن ها که هورمون‌های جنسی مردانه هستند (مثل تستوسترون) نیاز خواهد داشت.
پروستات آنزیمی به نام 5-آلفا ردوکتاز دارد که تستوسترون را به فرم فعال آن که دی هیدروتستوسترون (DHT) است تبدیل می‌کند.
این هورمون برای رشد و عملکرد صحیح پروستات ضروری است. در مردان در حال رشد، این هورمون برای ایجاد صفات ثانویه‌ی مردانگی مثل موی صورت ضروری خواهد بود.
اندازه‌ی غدهی پروستات
اندازه‌ی پروستات تا حدود 40 سالگی تغییری نخواهد کرد. میتوان پروستات را در سه اندازه‌ی کوچک، متوسط و بزرگ مشاهده کرد ولی متخصصین ارولوژی به جای وزن از حجم پروستات استفاده می‌کنند. میتوان این اطلاعات را با استفاده از سونوگرافی به دست آورد. این غده که شبیه به فندق است حدود 3 سانتیمتر طول و 4 سانتیمتر عرض دارد. حجم آن نیز 20 سانتیمتر مکعب برای 20 گرم وزن خواهد بود. این اطلاعات ممکن است در هر فرد متفاوت باشند.
یک پروستات کوچک حدود 30 تا 40 میلیلیتر حجم و بین 20 تا 70 گرم وزن خواهد داشت.
یک پروستات متوسط بین 40 تا 80 میلیلیتر حجم و حدود 20 تا 125 گرم وزن خواهد داشت.
یک پروستات بزرگ حدود 40 تا 100 میلیلیتر حجم و بین 40 تا 125 گرم وزن خواهد داشت.
در حدود 40 سالگی غدهی پروستات شروع به رشد کرده و فرد به بزرگی خوش خیم پروستات (BPH) مبتلا می‌شود. در این حالت ممکن است حجم پروستات 4 تا 5 برابر بیشتر شود.
ساختار پروستات
یک کپسول از بافت همبند که دارای الیاف عضلانی است غدهی پروستات را در بر می‌گیرد. این کپسول باعث می‌شود تا پروستات حالتی ارتجاعی پیدا کند.
محققین معمولاً پروستات را در مسیر احاطه کننده‌ی پیشابراه به 4 لایه تقسیم می‌کنند که در زیر به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- ناحیه‌ی قدامی: این ناحیه از عضلات و بافت فیبروز تشکیل شده و به آن ناحیه‌ی فیبروماسکولار قدامی گفته می‌شود.
- ناحیه‌ی محیطی: این ناحیه که حجم آن در بالای غده بیشتر است محل اصلی قرارگیری بافت غده‌ای است.
- ناحیه‌ی مرکزی: این لایه مجاری انزالی را احاطه کرده و حدود 25 درصد از بافت پروستات را شامل می‌شود.
- ناحیه‌ی انتقالی: این بخش از پروستات پیشابراه را احاطه کرده و تنها بخشی از این غده است که در طول زندگی به رشد خود ادامه می‌دهد.
عارضه‌های درگیر کننده‌ی پروستات
افزایش سن خطر مشکلات پروستات را افزایش می‌دهد. ازجمله سه مشکل شایع پروستات میتوان به التهاب پروستات (پروستاتیت)، بزرگی پروستات (BPH) و سرطان پروستات اشاره کرد.
این عارضه‌ها منجر به ایجاد دیگری نخواهند شد. برای مثال ابتلا به پروستاتیت و یا بزرگی پروستات خطر ابتلا به سرطان را افزایش نخواهد داد. البته ممکن است فردی همزمان به بیش از یک عارضه مبتلا باشد.
پروستاتیت
پروستاتیت به التهاب غدهی پروستات گفته می‌شود که ممکن است در اثر عفونت باکتریایی ایجاد شده باشد. این عارضه حداقل نیمی از مردان را در طول زندگی خود درگیر می‌کند. ابتلا به این عارضه خطر بروز عارضه‌های دیگر را افزایش نخواهد داد.
پروستاتیت حاد به التهاب ناگهانی پروستات گفته می‌شود که ممکن است در اثر عفونت باکتریایی ایجاد شود. این عارضه به سرعت ایجاد شده و با درمان آنتی بیوتیکی مناسب به سرعت از بین خواهد رفت.
زمانی که التهاب پروستات بیش از 3 ماه طول بکشد به آن پروستاتیت مزمن یا سندرم درد مزمن لگن گفته می‌شود.
انواع پروستاتیت
- پروستاتیت باکتریایی حاد: این نوع توسط عفونت باکتریایی ایجاد شده و به طور ناگهانی بروز پیدا می‌کند.
- پروستاتیت باکتریایی مزمن: این عارضه نیز در اثر عفونت باکتریایی ایجاد شده ولی بروز آن ناگهانی نیست.
- پروستاتیت مزمن یا سندرم درد مزمن لگن: این عارضه شایع‌ترین ولی ناشناخته‌ترین نوع پروستاتیت است. این عارضه که در مردان نوجوان تا مسن دیده می‌شود باعث ایجاد متناوب علائم خواهد شد.
- پروستاتیت التهابی بدون علامت: در این عارضه فرد علامتی پیدا نکرده و معمولاً زمانی که بیمار تحت آزمایش برای بیماری‌های دیگر مثل سرطان پروستات یا ناباروری قرار می‌گیرد این عارضه نیز تشخیص داده می‌شود.
علائم پروستاتیت
- مشکل در دفع ادرار
- سوزش و درد به هنگام دفع ادرار
- احساس شدید و مکرر برای دفع ادرار حتی با وجود مقدار کم آن
- تب شدید و لرز
- کمردرد و بدن درد
- درد شکم، کشاله‌ی ران و پشت بیضه
- احساس فشار یا درد در ناحیه‌ی مقعد
- خروج ترشحات از پیشابراه به هنگام دفع مدفوع
- نبض زدن مقصد و دستگاه تناسلی
- مشکلات جنسی و کاهش میل جنسی
- انزال دردناک
تشخیص دقیق نوع پروستاتیت کلید درمان مؤثر آن است. حتی اگر علامتی ندارید باید دستورات پزشک خود را دقیقاً دنبال کرده و درمان را کامل کنید.
بزرگی پروستات
بزرگی پروستات یا هایپرپلازی خوش خیم پروستات عارضه‌ای غیر سرطانی بوده و خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش نخواهد داد – با این حال ممکن است علائم بزرگی پروستات و سرطان پروستات یکسان باشند.
علائم بزرگی خوش خیم پروستات
- دشواری برای شروع ادرار و کاهش جریان آن
- ادرار مکرر به خصوص به هنگام شب
- احساس تخلیه‌ی ناکامل مثانه
- احساس شدید و ناگهانی دفع ادرار
- جریان ضعیف یا کند ادرار
- قطع و وصل شدن جریان ادرار
- نیاز به زور زدن برای شروع جریان ادرار
در بدترین حالت بزرگی خوش خیم پروستات می‌تواند باعث ضعف مثانه، پس زده شدن ادرار و ایجاد عفونت مثانه و کلیه و یا انسداد کامل ادراری و نارسایی کلیه شود.
سرطان پروستات
در این عارضه سلول‌های پروستات دچار سرطان می‌شوند. سرطان پروستات نسبت به دیگر انواع این بیماری سرعت رشد کمتری داشته و ممکن است 10، 20 و حتی 30 سال بعد از تغییر سلول‌ها علائم بیماری دیده شوند. در نهایت نیز ممکن است سلول‌های سرطانی در بدن منتشر شوند (متاستاز). تا زمان بروز علائم ممکن است سرطان پروستات به مراحل پیشرفته رسیده باشد.
تا سن 50 سالگی تعداد کمی از آقایان دچار علائم سرطان پروستات می‌شوند با این حال ممکن است سلول‌های سرطانی یا پیش سرطانی در آن‌ها وجود داشته باشد. بیش از نیمی از مردان آمریکایی تا سن 80 سالگی در غدهی پروستات خود سلول‌های سرطانی دارند. اکثر این موارد علائم ایجاد نخواهند کرد. ممکن است این سرطان‌ها هیچ وقت علامت ایجاد نکرده و تهدیدی برای سلامت فرد نباشند.
علائم سرطان پروستات
- مشکل در دفع ادرار
- نیاز مکرر برای دفع ادرار به خصوص در هنگام شب
- دستگاه ادراری ضعیف
- درد و سوزش به هنگام ادرار کردن
- وجود خون در ادرار یا منی
- انزال دردناک
- درد آزاردهنده در کمر و لگن
سرطان پروستات ممکن است به گره‌های لنفاوی لگن و یا به کل بدن منتشر شود. این سرطان می‌تواند استخوان‌ها را نیز درگیر کند بنابراین درد استخوان به خصوص در کمر می‌تواند نشانه‌ای از یک سرطان پروستات پیشرفته باشد.
پزشک می‌تواند با استفاده از تست‌های مختلف، مشکلات پروستات شما را تشخیص دهد.
ازجمله تست‌های رایج برای پروستات میتوان موارد زیر را نام برد:
- معاینه‌ی انگشتی مقعدی: در طی این تست پزشک انگشت خود را وارد مقعد بیمار کرده و پروستات او را لمس می‌کند تا توده، ندول و علائم سرطان را تشخیص دهد.
- آنتی ژن مخصوص پروستات (PSA): میتوان سطح این آنتی ژن را در آزمایش خون اندازه گیری کرد. بالا بودن سطح این ماده نشان دهنده‌ی افزایش خطر سرطان پروستات خواهد بود.
- بیوپسی پروستات: در صورت شک به سرطان ممکن است از پروستات شما نمونه برداری شود. به منظور انجام این کار، سوزن مخصوصی از طریق مقعد وارد پروستات خواهد شد.
- سونوگرافی پروستات: سونوگرافی پروستات از داخل مقعد انجام می‌شود. در طی این روش، پروب مخصوصی وارد مقعد بیمار شده و نزدیک به پروستات قرار داده می‌شود. بیوپسی نیز معمولاً با راهنمایی سونوگرافی انجام می‌شود.
- اسکن MRI: این روش می‌تواند با جزئیات زیادی آناتومی پروستات را نشان داده و نواحی مشکوک به سرطان را شناسایی کند. با استفاده از این تکنولوژی نیز میتوان بیوپسی های دقیقی انجام داد.
درمان پروستات
درمان بزرگی پروستات
- داروهای آلفابلوکر: این داروها عضلات اطراف پیشابراه را شل کرده و جریان ادرار را آزاد می‌کنند.
- داروهای مهارکننده‌ی 5-آلفا ردوکتاز: این داروها سطح نوع خاصی از تستوسترون (DHT) را کاهش می‌دهند. با کاهش DHT پروستات نیز کوچک‌تر شده و جریان ادرار آزاد می‌شود.
- جراحی بزرگی پروستات: معمولاً داروها می‌توانند علائم بزرگی پروستات را رفع کنند ولی بعضی از مردان به منظور بهبود علائم و پیشگیری از عوارض نیازمند جراحی خواهند بود.
درمان سرطان پروستات
- پروستاتکتومی: جراحی سرطان پروستات که به آن پروستاتکتومی گفته می‌شود، با هدف از بین بردن کامل سرطان، غدهی پروستات را از بدن خارج می‌کند.
- رادیوتراپی: اشعه می‌تواند سلول‌های سرطانی را از بین برده و سلول‌های سالم را زنده نگه دارد.
- کاشت هسته‌ی رادیواکتیو: به جای تاباندن اشعه به پروستات از خارج بدن می‌تواند یک هسته‌ی رادیواکتیو را در نزدیکی پروستات نصب کرد تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرد.
- کرایوتراپی: در این روش سلول‌های سرطانی یخ زده و کشته می‌شوند.
- هورمون تراپی: سلول‌های سرطانی پروستات در پاسخ به هورمون رشد می‌کنند. هورمون تراپی می‌تواند این اثر را متوقف کند.
- شیمی درمانی: زمانی که سرطان پروستات پیشرفته می‌شود میتوان با استفاده از شیمی درمانی انتشار آن را متوقف کرد.
- صبر و نظاره: از آن جایی که سرطان پروستات معمولاً کند رشد است برخی از پزشکان برای درمان افراد مسن دست نگه داشته و آن‌ها را تحت نظر می‌گیرند.
- کارآزمایی های بالینی: در طی این کارآزمایی ها، اثر داروهای جدید بر روی گروهی از افراد داوطلب مبتلا به سرطان پروستات آزمایش خواهند شد.
درمان پروستاتیت
- پروستاتیت حاد و مزمن: بسته به نوع پروستاتیت ممکن است درمان آن شامل آنتی بیوتیک، داروهای دیگر و یا جراحی باشد.
صحبت با پزشک
پزشکان و افراد مختلفی برای مدیریت سلامت پروستات به شما کمک خواهند کرد. این افراد می‌توانند به شما در پیدا کردن بهترین روش درمانی، پاسخ به سؤالات و رسیدگی به نگرانی‌ها کمک کنند. این افراد عبارتند از:
- پزشک خانواده
- ارولوژیست که متخصص پروستات درمان بیماری‌های مجاری ادراری و تناسلی مردان است.
- ارولوژیک انکولوژیست که متخصص درمان سرطان‌های مجاری ادراری و دستگاه تناسلی مردان است.
- رادیوانکولوژیست که از اشعه برای درمان سرطان استفاده می‌کند.
- انکولوژیست داخلی که با استفاده از روش‌های دارویی مثل هورمون تراپی و شیمی درمانی به درمان سرطان می‌پردازند.
- پاتولوژیست که با مطالعه‌ی سلول‌ها و بافت ها در زیر میکروسکوپ بیماری را تشخیص می‌دهد.
این افراد همانند شریک شما بوده و می‌توانند به شما کمک کرده و مشاوره بدهند. صحبت و گفتگو با پزشک می‌تواند اطلاعات شما در مورد تغییرات پروستات را افزایش دهد.
سؤالات متداول
آیا میتوان بدون پروستات زندگی کرد؟
بله شما میتوانید بدون داشتن غدهی پروستات زندگی کنید البته برداشتن این غده عوارضی را نیز به دنبال خواهد داشت.
شیوع سرطان پروستات چقدر است؟
از هر 100 مرد حدود 13 نفر در طول زندگی خود به سرطان پروستات مبتلا شده و 2 تا 3 نفر آن‌ها در اثر این بیماری فوت می‌کنند. اصلی‌ترین عامل خطر برای این عارضه سن و سال است.
چگونه می‌توانم به طور طبیعی از مشکلات پروستات جلوگیری کنم؟
استفاده از رژیم غذایی غنی از میوه و سبزی، محدویت مصرف الکل، حداقل 30 دقیقه ورزش روزانه و ویزیت منظم ارولوژیست به منظور نظارت بر سلامت پروستات می‌توانند در پیشگیری از سرطان پروستات مؤثر باشند.
اگر قصد استفاده از مکمل‌های غذایی برای پیشگیری از سرطان پروستات را دارید، اول با ارولوژیست خود در مورد مزایا و خطرات احتمالی آن مشورت کنید. خود درمانی و عدم استفاده از روش‌های استاندارد می‌تواند عواقب خطرناکی به دنبال داشته باشد.
آیا بزرگی خوش خیم پروستات می‌تواند باعث سرطان پروستات شود؟
خیر، بزرگی خوش خیم پروستات خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش نخواهد داد. البته ممکن است شما به طور همزمان به هر دو عارضه مبتلا شوید.
آیا سرطان پروستات قابل درمان است؟
به طور کوتاه میتوان گفت که سرطان پروستات در صورت تشخیص و اقدام به موقع قابل درمان است.
آیا ممکن است پروستات بزرگ شده به اندازه‌ی طبیعی خود بازگردد؟
در اکثر افراد، بزرگی پروستات قابل درمان است. برخی از افراد تنها با مصرف دارو شاهد کاهش قابل توجه اندازه‌ی پروستات خواهند بود. در صورت عدم کارایی داروها و یا بزرگی شدید پروستات میتوان با عمل جراحی مقدار کافی از پروستات را خارج کرده و علائم بیمار را از بین برد.
