به بزرگ شدن وریدهای داخل کیسه پوستی گشادی که محل قرارگیری بیضه‌هاست، واریکوسل می‌گویند. واریکوسل در میان پسربچه‌های کوچک‌تر از 10 سال شایع نیست؛ واریکوسل معمولاً در دوره قبل از بلوغ و نوجوانی مشاهده میشود و به ندرت پس از نوجوانی بروز می‌یابد. اکثر واریکوسل‌ها به دلیل شیوه تخلیه شدن خون از بیضه چپ، فقط در سمت چپ یافت می‌شوند. البته بعضی موارد واریکوسل بالای بیضه راست یا در هر دو بیضه مشاهده میشود.
در این مقاله با علائم و درجه‌بندی واریکوسل و روشهای درمان آن بیشتر آشنا می‌شوید. نکته مهم این است که برای درمان واریکوسل حتماً به پزشک باتجربه و ماهری مراجعه کنید که از روشهای درمان و مدیریت عوارضشان اطلاع کامل دارند. به این ترتیب عوارض جانبی و خطرهای احتمالی کاهش می‌یابد و دوران نقاهت بعد از درمان کوتاه‌تر میشود.
علائم واریکوسل
واریکوسل معمولاً علامتی ندارد، بدون درد است، مشکلات جدی ایجاد نمی‌کند و به درمان نیاز ندارد. ممکن است خود بیمار متوجه واریکوسل شود یا والدین یا پزشک واریکوسل را حین معاینه بالینی معمول یا در زمان ارزیابی باروری در سنین بالاتر تشخیص بدهند.
درمان واریکوسل در شرایط زیر توصیه میشود:
- چنانچه واریکوسل دردناک باشد.
- اگر واریکوسل باعث رشد نکردن یا کوچک شدن بیضه شده باشد؛ به این مشکل هیپوتروفی بیضه می‌گویند.
- چنانچه واریکوسل بر توانایی فرزندآوری یا باروری پدر اثر گذاشته باشد.
واریکوسل به ندرت با درد همراه است، درهرحال اگر واریکوسل دردناک باشد، دردش:
- از درد تیز و تیرکشنده تا دردی سنگین و خفه در کیسه بیضه (اسکروتوم) متغیر است.
- در اثر ایستادن یا تقلای جسمی تشدید میشود.
- در طول روز بیشتر میشود.
- پس از دراز کشیدن به پشت کمتر میشود.
کوچک شدن یا آتروفی بیضه درگیر:
بخش اعظم بیضه از توبول‌های تولیدکننده اسپرم تشکیل میشود. وقتی این توبول‌ها در اثر واریکوسل آسیب می‌بیند، بیضه کوچک و نرم میشود. دلایل کوچک شدن بیضه مشخص نیست، اما اختلال در عملکرد دریچه‌ها اجازه می‌دهد که خون در وریدها جمع شود. جمع شدن خون فشار داخل وریدها را افزایش می‌دهد و به آسیب دیدن بیضه منجر میشود.
واریکوسل از طریق کاهش جریان خون و افزایش دمای بیضه‌ها بر باروری اثر می‌گذارد. چنین شرایطی اثر نامطلوبی بر تشکیل، تحرک (جنبندگی) و عملکرد اسپرم دارد، بیضه‌ها اسپرم کمتری تولید می‌کنند و ممکن است اسپرم تولیدشده سالم نباشد. درمان زودهنگام به تولید اسپرم سالم‌تر و حتی رشد مجدد بیضه کمک می‌کند.
درجه‌بندی واریکوسل
واریکوسل را می‌توان به 4 درجه طبقه‌بندی کرد:
واریکوسل درجه صفر
واریکوسل درجه صفر اولین مرحله از واریکوسل است که چون معمولاً تشخیص داده نمی‌شود، واریکوسل تحت‌بالینی نامیده میشود. پزشکان معمولاً واریکوسل را حین سونوگرافی ناحیه کیسه بیضه تشخیص می‌دهند. البته خود بیمار معمولاً واریکوسل گرید صفر را تشخیص نمی‌دهد، چرا که این مرحله از واریکوسل بدون درد و ناراحتی است یا درد ناشی از آن بسیار خفیف است.
واریکوسل درجه 1
واریکوسل درجه 1 به دلیل کوچک بودن، نمود بالینی ندارد و نمی‌توان آن را به طور فیزیکی تشخیص داد. بااین‌حال علائم در این مرحله شروع به بروز یافتن می‌کند. پزشک برای تشخیص واریکوسل گرید 1 از بیمار می‌خواهد که تمرینی تنفسی به نام مانور والسالوا را انجام بدهد. مانور والسالوا یک تمرین تنفسی ساده است که برای انجام آن باید بایستید و یک نفس عمیق بکشید. سپس نفستان را حبس کنید و فشار درون شکم را از طریق انقباض عضله‌های شکم و تنفسی افزایش دهید تا پزشک بتواند ناحیه کیسه بیضه را ارزیابی کند و بزرگ شدن یا غیرعادی بودن وریدها را تشخیص بدهد. بنابراین تشخیص واریکوسل در این مرحله ساده و آسان به نظر می‌رسد.
واریکوسل درجه 2
واریکوسل درجه 2 نیز کاملاً واضح نیست، بااین‌حال می‌توان آن را حین معاینه بالینی، بدون انجام دادن مانور والسالوا تشخیص داد. پزشک میتواند بزرگ شدن وریدها را بدون انجام دادن هیچ حرکتی، از طریق لمس کردن تشخیص بدهد. بااین‌توصیف اگر واریکوسل مدتی طولانی وجود داشته باشد، احتمال بروز عوارض با شروع شدن واریکوسل گرید 2 بیشتر میشود.
واریکوسل درجه 3
واریکوسل درجه 3 مرحله شدیدی از این عارضه است و وریدهای بزرگ‌شده در این مرحله مشخص است. وریدها به صورت وریدهای متمایل به آبی از درون کیسه بیضه دیده میشود و به همین دلیل اسکروتوم شبیه به کیسه‌ای پر از کرم به نظر می‌رسد. همچنین ممکن است بدشکلی‌های خاص دیگری در کیسه بیضه مشاهده شود که بیانگر ابتلا به واریکوسل است. بااین توصیف می‌توانید شدت درد و ناراحتی ناشی از واریکوسل گرید 3 را تصور کنید.
حال که با درجه‌ها یا مراحل مختلف واریکوسل آشنا شدید، باید به لزوم درمان به‌موقع واریکوسل پی برده باشید.
زمان مراجعه به پزشک برای درمان واریکوسل
بهترین کار این است که به محض بروز علائم برای درمان واریکوسل به پزشک مراجعه کنید؛ اکثر موارد واریکوسل در این زمان به درجه 1 یا 2 رسیده است. بیماران نباید مشاوره با پزشک را به تأخیر بیاندازند تا واریکوسل پیشرفت کند و به درجه 3 وخیم تبدیل شود. بعید است که واریکوسل بروزیافته بدون درمان برطرف شود. پارگی رگ‌ها و ناباروری از جمله مشکلات ناخواسته‌ای است که میتواند نگرانی بیماران را تشدید کند.
بنابراین اگر متوجه ورم کردن کیسه بیضه شدید یا با درد، ناراحتی، خارش یا دیگر علائم واریکوسل مواجه شدید، بهتر است در اولین فرصت به متخصص اورولوژی باتجربه مراجعه کنید.
می‌توانید درباره درمان‌های خانگی و داروهایی که علائم واریکوسل را موقتاً تسکین می‌دهند، با اورولوژیست مشورت کنید. البته اگر واریکوسل از درجه بالاتر باشد، باید به انجام درمان دائمی واریکوسلکتومی فکر کنید.
اگر حتی فکر انجام جراحی واریکوسلکتومی لرزه بر اندامتان می‌اندازد، یک نفس عمیق بکشید و ادامه مقاله را بخوانید تا پس از مطلع شدن از روشهای نوین جراحی واریکوسل نفسی از سر آسودگی بکشید. خوشبختانه به کمک واریکوسلکتومی لاپاراسکوپی پیشرفته لازم نیست اصلاً درباره عوارض جراحی‌های قدیمی نگران باشید.
هر آن‌چه لازم است درباره درمان واریکوسل بدانید
واریکوسل را می‌توان با انجام عمل جراحی و آمبولیزاسیون از راه پوست درمان کرد. آمبولیزاسیون از راه پوست تکنیکی غیرجراحی است که با استفاده از کاتتر انجام میشود. وقتی بیمار مبتلا به واریکوسل به پزشک مراجعه می‌کند، پزشک عارضه را ارزیابی می‌کند و سپس مناسب‌ترین روش درمان را پیشنهاد می‌کند. متداول‌ترین عمل‌هایی که برای درمان واریکوسل انجام میشود، واریکوسلکتومی باز، جراحی لاپاراسکوپی واریکوسل و جراحی میکروسکوپی واریکوسل است.
تمام عمل‌های فوق برای درمان واریکوسل مؤثرند، اما نرخ موفقیتشان با هم فرق دارد. از میان سه روش جراحی باز، لاپاراسکوپی و میکروسکوپی، جراحی میکروسکوپی از همه ایمن‌تر است و بالاترین نرخ موفقیت را دارد؛ عمل‌های لاپاراسکوپی و جراحی باز از نظر نرخ موفقیت به ترتیب پس از جراحی میکروسکوپی قرار دارند. جراحی باز عملی تهاجمی است، اما دو تکنیک دیگر حداقل تهاجم را دارند و به همین دلیل در مجموع روش بهتری برای درمان واریکوسل به شمار می‌آیند. عمل‌های بسته لاپاراسکوپی و میکروسکوپی به دلیل ایمنی، سرعت و داشتن حداقل دوران نقاهت به جراحی باز ترجیح داده می‌شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روشهای درمان واریکوسل می‌توانید با متخصص عروق مشورت کنید.
جراحی
جراح وریدهای بزرگ‌شده را در عمل جراحی مسدود می‌کند تا خونشان دیگر درون بیضه تخلیه نشود. خون پس از مسدود شدن وریدهای بزرگ‌شده به سمت وریدهای سالم هدایت میشود. انسداد وریدها را می‌توان به یکی از دو روش زیر انجام داد:
- جراح برش کوچکی را با استفاده از میکروسکوپ جراحی در کشاله ران ایجاد می‌کند.
- جراح چند برش کوچک را با وسایل لاپاراسکوپی ایجاد می‌کند.
پزشک سعی می‌کند حین جراحی از ساختارهای مجاور، موسوم به عروق لنفاوی، محافظت کند. این ساختارهای ظریف معمولاً با چشم غیرمسلح دیده نمیشوند. عروق لنفاوی حاوی لنف، یعنی مایع شفاف زردرنگی هستند که در تمام بخش‌های بدن جمع می‌شوند. اگر عروق لنفاوی آسیب ببیند، لنف نمی‌تواند به خوبی جریان پیدا کند و عوارض متعددی پدیدار میشود. در عملی به نام «جراحی واریکوسلکتومی با حفظ عروق لنفاوی» احتمال بروز عوارض ناشی از آسیب دیدن عروق لنفاوی کاهش می‌یابد.
شایع‌ترین عوارض پس از جراحی واریکوسل به شرح زیر است:
- جمع شدن مایع در کیسه بیضه دور بیضه (تشکیل هیدروسل).
- کوچک شدن بیضه (هیپوتروفی بیضه).
- کاهش عملکرد بیضه.
- شریان بیضه به ندرت آسیب می‌بیند.
بستن آنژیوگرافی
آمبولیزاسیون یا انسداد آنژیوگرافی جایگزین خوبی برای درمان جراحی واریکوسل است. آمبولیزاسیون توسط جراح عروق یا متخصص رادیولوژی مداخلهای انجام میشود. تزریق ماده حاجب از طریق یک لوله و تحت هدایت رادیوگرافی برای مشاهده منشأ مشکل انجام میشود. هدف این است که تمام عروق ایجادکننده واریکوسل شناسایی شود. از کویل و درپوش همراه با اسکلروزان یا بدون آن، برای انسداد جریان خون ورودی به واریکوسل و زخم کردن و از بین بردن وریدها استفاده میشود. آمبولیزاسیون با استفاده از بی‌حسی موضعی یا آرام‌بخشی خفیف از طریق ایجاد سوراخی بسیار کوچک در کشاله ران یا گردن انجام میشود. این عمل عموماً 45 دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد.
آمبولیزاسیون به اندازه لیگاسیون یا بستن جراحی برای درمان ناباروری مردان کارآمد است و هزینه این دو عمل نیز تقریباً یکسان است. نرخ بارداری و عود واریکوسل پس از این دو جراحی واریکوسلکتومی قابل مقایسه است. شصت درصد از افراد شرکت‌کننده در یک مطالعه که برای درمان ناباروری تحت درمان قرار گرفتند، با موفقیت بارور شدند.
در پژوهشی دیگر غلظت اسپرم در بیمارانی که به دو روش آمبولیزاسیون و جراحی لیگاسیون تحت درمان قرار گرفتند، با هم مقایسه شد؛ غلظت اسپرم در گروه اول به 83% افزایش یافت، اما در گروه دوم به بیش از 63% نرسید. بیمارانی که هر دو عمل را تجربه کرده بودند، آمبولیزاسیون را قاطعانه ترجیح می‌دادند.
مراقبت‌های پس از جراحی یا آمبولیزاسیون
می‌توانید فعالیت‌های سبک روزمره را که با تقلا و فشار همراه نیست، دو روز پس از درمان از سر بگیرید. اگر احساس ناراحتی نداشتید، می‌توانید فعالیت‌های سنگنین‌تری مانند ورزش را 2-4 هفته پس از جراحی یا 7-10 روز پس از آمبولیزاسیون دوباره شروع کنید.
درد پس از جراحی معمولاً خفیف است، اما چند روز یا چند هفته طول می‌کشد. ممکن است پزشک داروی مسکن را برای مدت محدودی پس از جراحی تجویز کند. پوشیدن شورت فشردهکننده یا بستن بیضهبند به کاهش فشار درون بیضه‌ها کمک می‌کند.
پس از جراحی چند ماه طول می‌کشد تا بهبود کیفیت اسپرم در آزمایش آنالیز مایع منی مشخص شود. علت این تأخیر آن است که تولید اسپرم جدید تقریباً سه تا چهار ماه طول می‌کشد.
خطرها و عوارض جانبی جراحی واریکوسل
درمان‌های جراحی واریکوسل نسبتاً ایمن است، اما مانند هر عمل جراحی دیگری احتمال بروز عوارض وجود دارد. خطرهای احتمالی جراحی‌های واریکوسل به شرح زیر است:
- آسیب دیدن شریان
- آتروفی بیشتر بیضه.
- عفونت.
- کبودی، ورم یا جمع شدن مایع در این ناحیه.
- دردهای شکمی.
ترومبوز وریدهای کلیوی یکی از عوارض نادر جراحی واریکوسل است. این عارضه کلیه‌ها را درگیر می‌کند و انجام جراحی مجدد را ضروری می‌سازد.
گاهی اوقات وریدهایی که خون پس از جراحی از درونشان عبور می‌کند، بزرگ میشود و در نتیجه درمان مجدد لازم میشود.
پرسش‌های متداول
اگر تصمیم بگیرم واریکوسل را درمان نکنم، چه اتفاقی میافتد؟
اکثر آقایان مبتلا به واریکوسل دچار مشکل نمیشوند. از هر پنج مرد دچار واریکوسل یک تن دچار مشکلات ناباروری میشود. پزشکان توصیه اکید دارند که آزمایش آنالیز مایع منی پس از 16 سالگی انجام شود تا مشخص شود که آیا واریکوسل به ترمیم نیاز دارد یا خیر. اگر نتیجه آزمایش مایع منی عادی باشد، توصیه میشود آزمایش هر دو تا سه سال یک‌بار تکرار شود، چون احتمال دارد کیفیت اسپرم‌ها به مرور زمان کاهش پیدا کند. اگر در سنین پایین‌تر مشکلات ناباروری مشاهده نشود، ممکن است ناباروری سال‌ها بعد مشکل‌آفرین شود.
پسر نوجوانم مبتلا به واریکوسل تشخیص داده شده است، باید تحت درمان قرار بگیرد؟
درمان بیماران نوجوان با توجه به وضعیت خاص هر بیمار انجام میشود. گفتگو درباره روشهای درمان با متخصص اورولوژی یا اورولوژیست اطفال ارزش بسیار بالایی دارد. اگر واریکوسل با درد همراه باشد، یک بیضه کوچک‌تر از دیگری باشد یا نتیجه آزمایش مایع منی که در 16 سالگی انجام میشود، غیرعادی باشد، درمان واریکوسل در دوران نوجوانی انتخاب خوبی خواهد بود. برخی بیماران ترجیح می‌دهند واریکوسل را در دوران نوجوانی درمان کنند تا در آینده نگران مشکلات باروری نباشند. آنالیز مایع منی را می‌توان بر روی نوجوانان بزرگ‌تر نیز انجام داد تا تعیین کرد که آیا درمان ضرورت دارد یا خیر.
واریکوسلم دردناک است، چه کاری میتوانم برای تسکین درد انجام بدهم؟
حمایت کردن از کیسه بیضه از طریق بستن بیضهبند یا پوشیدن شورت فشردهکننده میتواند درد واریکوسل را تسکین بدهد. طاق‌باز خوابیدن نیز به تخلیه واریکوسل کمک می‌کند و غالباً درد را آرام می‌کند. مصرف مسکن‌هایی مانند استامینوفن و ایبوپروفن نیز میتواند مفید باشد. بهتر است درباره روشهای درمان واریکوسل با اورولوژیست مشورت کنید.
برای رفع مشکل ناباروری به فکر درمان واریکوسل افتاده‌ام. چقدر باید صبر کنم تا ببینم آیا کیفیت منی بهتر میشود یا خیر؟
آزمایش آنالیز مایع منی سه تا چهار ماه پس از درمان انجام میشود. کیفیت مایع منی غالباً ظرف شش ماه بهتر میشود، البته بهبود گاهی تا یک سال هم طول می‌کشد.
وقتی خودم را معاینه می‌کردم، توده‌ای را در کیسه بیضه پیدا کردم. این توده نگران‌کننده است؟
ناهنجاری‌های دستگاه تولیدمثل مردانه گاهی به صورت توده در کیسه بیضه مشخص میشود. بعضی توده‌ها اصلاً نگران‌کننده نیستند و اثر ناچیزی بر سلامتی دارد. اما بعضی توده‌ها نشانه ابتلا به یک بیماری مرگبار است. بنابراین بهترین کار این است که علت تشکیل شدن توده را پیدا کنید. یک نوع از این توده‌ها علامت ابتلا به سرطان بیضه است که خطرناک است و به درمان فوری نیاز دارد. بااین‌توصیف در صورتی که برجستگی یا توده‌ای را در بیضه‌تان احساس کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
واریکوسل چگونه درمان میشود؟
انجام جراحی لیگاسیون یا بستن توسط متخصص اورولوژی رایجترین عملی است که برای رفع علائم واریکوسل توصیه میشود. آمبولیزاسیون واریکوسل نوعی درمان غیرجراحی است که توسط متخصص رادیولوژی مداخلهای انجام میشود؛ آمبولیزاسیون به اندازه جراحی مؤثر است، اما با خطرات احتمالی و درد کمتری همراه است و دوران نقاهت کوتاه‌تری دارد.
واریکوسل گرید 3 به جراحی نیاز دارد؟
نتایج میکروسرجری و روشهای جراحی با چشم غیرمسلح برای درمان واریکوسل درجه 3 از نظر موفقیت و عوارض مشابه یکدیگر است. چون مدت زمان عمل واریکوسلکتومی به روش متعارف بسیار کوتاه‌تر است، این عمل برای درمان واریکوسل گرید 3 ترجیح داده میشود.
جراحی برای درمان واریکوسل گرید 1 لازم است؟
واریکوسل گرید 1 به جراحی نیاز ندارد و بر عملکرد جنسی نیز اثر نمی‌گذارد. فقط کافی است در طول روز شورت فشردهکننده بپوشید یا بیضهبند ببندید.
واریکوسل درجه 2 به جراحی نیاز دارد؟
تمام واریکوسل‌ها به جراحی نیاز ندارند. ممکن است بیضه حین جراحی آسیب ببیند. درهرحال جراحی روش اصلی برای درمان واریکوسل است و در صورت بروز علائمی مانند درد و ناباروری ضرورت می‌یابد.
بهترین جراحی برای درمان واریکوسل کدام است؟
اصلاح جراحی متداول‌ترین تکنیکی است که برای درمان واریکوسل انجام میشود و نرخ عدم‌موفقیت آن کمتر از 5% است. کاتتریزاسیون انتخابی و آمبولیزاسیون ورید غدد جنسی (گنادال) جایگزین جذابی برای جراحی واریکوسل به شمار می‌آید.
واریکوسل گرید 3 باعث ناباروری میشود؟
مردان بارور مبتلا به واریکوسل درجه 3 نسبت به مردان با واریکوسل‌های درجات پایین‌تر، گونه‌های اکسیژن فعال بیشتری در مایع منی داشتند. هر چه درجه واریکوسل بالاتر می‌رود، گونه‌های اکسیژن فعال موجود در مایع منی بیشتر و غلظت اسپرم کمتر میشود.
واریکوسل خفیف به جراحی نیاز دارد؟
واریکوسل غالباً به درمان نیاز ندارد. چنانچه بیمار دچار مشکل ناباروری باشد، عمل جراحی که برای اصلاح واریکوسل انجام میشود، میتواند بخشی از طرح درمان باروری باشد.
واریکوسل درجه 1 میتواند باعث ناباروری شود؟
تعداد اسپرم‌ها در مردان مبتلا به واریکوسل درجه 1 معمولاً پایین و تقریباً 20% کمتر از مردانی است که واریکوسل ندارند. اکثر آقایان نمی‌دانند که خفیف‌ترین درجه واریکوسل به شدت برای کیفیت مایع منی مضر است و کیفیت و تعداد اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد.
چه درمان‌های خانگی‌ای برای واریکوسل گرید 1 مفید است؟
دو یا سه بار در روز استفاده کردن از کیسه یخ یا کمپرس سرد برای رفع ورم و ناراحتی ناشی از واریکوسل مفید است. کیسه یخ را به مدت 10-15 دقیقه به آرامی روی کیسه بیضه یا کشاله ران بگذارید. حواستان باشد که یخ را مستقیم روی بدن نگذارید، چون ممکن است درد کیسه بیضه را تشدید کند.
واریکوسل درجه 2 بر باروری اثر می‌گذارد؟
اگر واریکوسل ملموس (درجه 2 یا 3) باشد، ناباروری زوج مشخص شده باشد و تشخیص داده شده باشد که زن علت ناباروری شناخته‌شده‌ای ندارد و یا پارامترهای مایع منی مرد غیرعادی نباشد، احتمالاً واریکوسل علت ناباروری است.
